کاربرد عقل در اخلاق؛ بررسی دیدگاه صدرالمتالهین

عقل نقش زیادی در تنظیم و جهت‌دهی رفتارهای انسان به سمت ارزش‌ها و فضایل اخلاقی دارد. صدرالمتالهین در میان اندیشه‌های فلسفی خود سخنانی دارد که نشان می‌دهد وی به کاربردهای عقل در اخلاق توجه داشته و اندیشه‌های اخلاقی خود را بر عقلانیت بنیان نهاده است. آرای ایشان نسبت به کارکردهای عقل در اخلاق در سه رویکرد عمده معرفت‌شناختی، انگیزشی و وجودشناختی قابل بررسی است. بر اساس رویکرد معرفت‌شناختی، عقل نظری قادر است تا هم گزاره‌های بنیادین نظام اخلاقی را کشف کند و هم صغریات یا جزییات اخلاقی را بر آنها منطبق نماید. افزون بر این قادر خواهد بود تا وجوه حُسن و قبح افعال را نیز تشخیص دهد. در رویکرد انگیزشی نیز عقل نظری و عملی در تعامل با یکدیگر، با تشخیص صحیح و روشن ساختن نتایج و پیامدهای فعل، نقش قابل توجهی را در ایجاد شوق و انگیزه و نیز به کارگرفتن قوای محرکه در راستای تحقق بخشیدن به فعل، ایفا می‌کنند. از حیث وجودشناختی هم، امر به گونه‌ای است که انسان با انتخاب‌های عاقلانه، به خود هویت اخلاقی بخشیده و از این‌رو، هرچه از سعه عقلانی بیشتری برخوردار گردد اخلاقی‌تر خواهد بود.