جلوه‌ای از رویارویی شهود و خرد

بی‌تردید پرسش منسوب به ابوسعید‌بن‌ابی‌الخیر درباره دوْری بودن شکل نخست قیاس، نامفیدی، انتاج غیربدیهی و بطلان آن‌ـ که بالتبع بطلان دیگر شکل‌های قیاس را هم در پی داردـ و نیز پاسخ منسوب به ابن‌سینا، کاوش‌های علمی شایانی را می‌طلبد. گرچه سخن درباره محتوای این گفت‌وگوی علمی، سرانجام به ستیزه شهپر شهود و عقال خرد می‌انجامد، ولی درباره این خرده‌گیری‌ـ به صورت خاص‌ـ باور یکسانی وجود ندارد. پاره‌ای، از اساس داستان را افسانه‌ای می‌دانند و برخی دیگر، آن را برخوردار از واقعیت دانسته‌اند. اینان نیز با یکدیگر اختلاف دارند؛ گروهی این پرسش و پاسخ علمی را نوشتاری می‌دانند و برخی افزون بر آن، دیداری بودن داستان را هم به میان کشیده‌اند.به هر روی، وجود این گفته‌های کم و بیش ناسازگار، فضای آسمان پیرامونی این رخداد را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است. در این مقاله کوشیده‌ایم به اندازه توان علمی، در بازشناسی حقیقت این ماجرا سهمی ایفا کنیم.