گذر از ذهن به عین در براهین عرفا و براهین وجودی

برهان‌های ‌عرفا در عرفان نظری یکی از راه‌های اثبات وجود خداست. ایشان از مفهوم حقیقت وجود می‌آغازند و در نهایت، وجود خدا را به منزله واحد شخصی لا شریک ‌له، اثبات می‌کنند. این برهان از آنجا که از مفهوم وجود بهره می‌گیرد، نوعی برهان وجودی است، که در آن از مفهوم خدا، وجود او نتیجه می‌شود. در اشکال به این سنخ برهان‌ها گفته‌اند که در آنها بین ذهن و عین یا بین حمل اوّلی و شایع خلط شده است. نیز اگر این نوع استدلال‌ها تمام باشند، باید وجود شریک واجب هم برهانی باشد؛ در حالی که شریک واجب ممتنع است. اما می‌توان نشان داد که این نوع براهین منتج‌اند و در آنها خلطی صورت نگرفته است؛ زیرا هرگاه مفاهیم لوازمی داشته باشند محکی‌های آنها دارای همان لوازم‌اند. و این سنخ برهان در شریک واجب به دلیل متناقض بودن مفهوم شریک واجب جاری نیست.