مقایسه ختم ولایت از نگاه قیصری و حکیم قمشه‌ای

از بحث‌های مهم مکتب ابن‌عربی، بحث کیستی ختم ولایت است. شارحان مکتب ابن‌عربی، به ویژه قیصری و حکیم قمشه‌ای، هر کدام با دلایلی به ارایه نظریه پرداخته‌اند. قیصری بر این باور است که ختمیت ولایت مطلقه از آنِ حضرت عیسی(ع) و ختمیت ولایت مقیده از آنِ ابن‌عربی است، او ختمیت حضرت مهدی را نمی‌پذیرد، چنان‌که به ختمیت امیرالمومنین اشاره‌ای نمی‌کند اما حکیم قمشه‌ای معتقد است امامان معصوم و نیز عیسی و ابن‌عربی همگی خاتم اولیا هستند؛ زیرا ختم ولایت اطلاق‌های گوناگونی دارد و می‌توان بر اساس هر یک از این اطلاق‌ها، به ختمیت اشخاص پیش‌گفته باور داشت. در نوشتار پیش‌رو دیدگاه این دو شارح در این موضوع مقایسه، و مشخص شده است که دیدگاه قیصری ناقص و در حلّ عبارت‌های ابن‌عربی ناکارآمد است و دیدگاه حکیم قمشه‌ای نیز هر چند از اشکال‌های قیصری پیراسته است، در پاره‌ای موارد با اشکال‌هایی روبه‌رو است.