نقد و بررسی دلایل اثبات مادّه اولی

نفی یا اثبات وجود مادة اولی به‌عنوان جوهری فاقد فعلیّت و بالقوّة محض، در برخی از مسائل هستی‌شناسی مانند تعریف موجود مجرّد و مادّی، امکان حرکت در مجرّدات و... موثّر است. درباره این موضوع، مباحث و کشمکش‌های بسیاری در دو علم فلسفه و کلام مطرح شده و هم‌چنان محل بحث و گفت‌وگوست. ابن‌سینا قائل به تحقق ماده اولی بوده و بر این دیدگاه استدلال کرده است؛ اما متکلّمان و شیخ اشراق دلایل وی را نپذیرفته و وجود ماده اولی را نفی کرده‌اند. در این مقاله، ضمن شرح و تبیین دلایلی که برای اثبات تحقق مادة اولی ارائه شده است -یعنی برهان فصل و وصل و برهان قوّه و فعل- به نقد و ارزیابی این دلایل پرداختیم و روشن شد که دو برهان یادشده دارای اشکال‌اند و توانایی اثبات تحقق چنین جوهری را ندارند؛ حتی تقریر برهان قوّه و فعل بر مبنای حرکت جوهری نیز برای اثبات ماده اولی ناکارآمد و مورد نقد و اشکال است. بنابراین نمی‌توان از دیدگاه تحقق و حصول ماده اولی دفاع کرد و آن را یکی از اقسام جواهر به‌شمار آورد.