معارف فلسفی عرفانی و نقش آن در تعمیق دین‌داری

جهان‌بینی یعنی نگرش‌های بنیادین نسبت به جهان و انسان که بر ابعاد مختلف عقیدتی، اخلاقی و معنوی فرد و جامعه اثرگذار است. جهان‌بینی دینی نسبت به نگرش‌های بدیل، جامعیت و انسجام بیشتری داشته و خود مشتمل بر لایه‌های معرفتی متعدد است. وجه عقلی و باطنی معارف، از ارکان دین اسلام به‌شمار می‌رود. ظاهرگرایی افراطی، شریعت و اهداف آن را در قالب بی‌روح برخی حرکات و سکنات منحصر کرده و باطنی‌گرایی افراطی، اعمال و مناسک را به‌عنوان قشری بی‌ارزش نفی کرده است. آیا می‌توان در میانه این افراط و تفریط، با نگاهی منطقی و معقول به تبیین اعتدالی وجه باطنی معارف اقدام کرده، جامعه دینی را از هر دولایه ظاهر و باطن که هرکدام حافظ و پشتیبان دیگری است، بهره‌مند ساخت و ادعا کرد این وجه عقلی و باطنی هدف‌محور و کارکردگرا، قادر است اعتقاد و عمل دین‌دار را از سطح ظاهری به افق عمیق‌تری ارتقا بخشد. در مقاله پیش‌رو، با روش تحلیلی و ارائه نمونه مصداقی، با پاسخ مثبت به مسئله پیش‌گفته، به نقش گفتمان حکمی- عرفانی در تعمیق دین‌داری پرداخته و نشان داده‌ایم چگونه تبلیغ نگرش حکمی با تفسیر عقلانی و منطقی از دین، از سقوط به ورطه احساس‌گرایی و ظاهرنمایی جلوگیری کرده و ترویج گفتمان عرفانی با تبیین اعتدالی وجه باطنی معارف، با تغییر نگرش معنوی و اخلاقی و توجه به باطن، روح و مقصود اعمال، در تعمیق بُعد رفتاری و عاطفی دین اثرگذار است.