داوری بر اختلاف حکیم سبزواری و علامه طباطبایی در مسئله عقول عرضیه

از پیشینیان نقل شده است که دربرابر هریک از انواع موجود در عالم ماده، فرد مجرد عقلانی در عالم مجردات موجود است که مدبّر موجودات مادی است. انواع مادیه برای اتصال به رب النوع (عقل عرضی) خود پیوسته در حرکت هستند و غایت وجودی آنها رسیدن به موطن اصلی و پیوند به اصل خود است. بسیاری از فیلسوفان، اتصال به عوالم غیبی را اوج تکامل مادیات می‌دانند؛ اما قائلان به ارباب انواع، دربرابر هر نوع مادی، به یک فرد مجرد عقلانی قائل هستند؛ به‌گونه‌ای که این فرد مجرد با آن افراد مادی، از نظر طبیعت و نوع یکسان‌اند. البته شماری از فیلسوفان، مخالف این باورند و به عقول عرضیه باور ندارند و زنجیره عقول را طولی می‌دانند. آنها اوج تکامل مادیات را اتصال به عقل عاشر (عقل دهم) می‌دانند. قائلان به ارباب انواع، کثرات نوعی را مستقیماً مستند به عقول عرضی می‌دانند و منکران عقول عرضیه، کثرات نوعی را مستند به جهات متکثره در عقل عاشر دانسته‌اند.در مقاله پیش‌رو، به بررسی دیدگاه حکیم سبزواری که از موافقان وجود عقول عرضیه است و علامه طباطبایی که از منکران آن است، پرداخته‌ایم.