فزونی و کاستی ایمان؛ بر اساس کتاب حقائق الایمان

کتاب حقائق الایمان یا حقیقهًْ الایمان، از کتاب‌های مهم شیعی در موضوع ایمان است که بسیاری آن را به شهید ثانی نسبت می‌دهند. به باور نویسنده این کتاب، ایمان در معنای لغوی و شرعی همان تصدیق منطقی، یعنی یقین ثابت جازم است. به نظر وی از آنجا که این یقین، قابل فزونی و کاستی نیست، اصل ایمان هم قابل فزونی و کاستی نیست. مومنان دارای درجات مختلفی هستند ولی این درجات به اختلاف آنها در ایمان باز نمی‌گردد، بلکه اختلاف آنها در کمالات زائد بر ایمان همچون قرب الهی و خضوع در برابر اوست. در بررسی این نظریه، درمی‌یابیم که ایمان عبارت است از حالت خضوع و تسلیمی که پس از علم به دست می‌آید و این امر قابل فزونی و کاستی تشکیکی است و درجات مومنان به اندازه بهره‌مندی آنها از این حقیقت است. درجه ایمان، درست به اندازه آمادگی محل آن، یعنی قلب است، که اعمال نقش بسیار مهمی در این آمادگی دارند.