سرگذشت علوم قرآنی و حدیث در ماوراءالنهر از سقوط سامانیان تا آمدن مغولان

سرزمین ماوراءالنهر از‌آخرین بخشهای ایران قدیم بود که دراواخر قرن اول ه.به تصرف مسلمانان درآمد و اسلام بر اساس مذهب سنت و جماعت با سرعت بسیار در آن سرزمین قبول عام یافت و مردم آن منطقه به علوم اسلامی روی آوردند . شدت علاقه آنان به علوم اسلامی به ویژه علوم قرآنی و حدیث جالب توجه و محل تامل است. این امر که ناشی از حاکمیت اندیشه و تقدس دینی بر تمام بخش ها و زوایای زندگی آنان بود ، موجب پیدایش یک حرکت عمومی در جهت مطالعه و تحقق و حفظ و فهم و نقل و روایت علوم قرآنی و حدیث به عنوان دو علم مقدس شد و حاصل آن برآمدن علمای بزرگ و پیدایش تالیفات بسیار و چند جلدی بود که از شهرت و اعتبار جهانی برخی از آنان تاکنون باقی است. این حرکت و پویایی که از قرن سوم هجری شروع شده بود به طور خستگی ناپذیر و بی وقفه تا سال 616 ه. ادامه داشت. این مقاله بر ان است تا با بررسی منابع دست اول که بعضا در آن مقدمه و یا خارج از آنجا ، تالیف شده اند و یا یک نگاه تاریخی ، تصویری از این حرکت علمی و دستاوردهای آن به منزله ی یک حرکت علمی و اجتماعی و دینی تمدن ساز در ماوراءالنهر در سده های پنجم و ششم ه. ارائه نماید .