تفسیر موضوعی قرآن از منظر استاد محمدتقی مصباح

این مقاله در صدد است تا ابعاد مختلف تفسیر موضوعی را از منظر استاد محمدتقی مصباح یزدی بررسی و ویژگی‌های برجسته تفسیر موضوعی ایشان با نام معارف قرآن را بیان کند. تفسیر موضوعی عبارت است از بیان مفاد واژگان و عبارات آیات قرآن و آشکارساختن مراد خداوند در موضوعی از موضوعات با بهره‌گیری از مجموعه آیات مرتبط با آن و بر اساس روش گفت‌وگوی عقلایی و ادبیات عربی. تفسیر موضوعی در آثار قرآن پژوهان سه کاربرد دارد: 1. تفسیر لفظی؛2. تفسیر وصفی و تصنیفی؛ 3. تفسیر تحلیلی و تبیینی. استاد مصباح تعبیر تفسیر موضوعی را شایسته کاربرد دوم و به ویژه کاربرد سوم می‌داند. مراحل تفسیر موضوعی از منظر استاد مصباح عبارت‌اند از: انتخاب موضوع یا مسیله، تحدید مفهومیِ موضوع یا مسیله، استخراج و گردآوری آیات مرتبط با موضوع یا مسیله، تعیین حد دلالت آیات، تعیین نوع ارتباط آیه با موضوع، دسته‌بندی منطقی ریزموضوعات و تفسیر هریک از آیات گردآوری شده. مهم‌ترین آسیب‌های تفسیر موضوعی از نظر استاد مصباح عبارت‌اند از: غفلت از سیاق، نگرش تک بعدی، تحمیل رای و تطبیق‌های ناروا. ایشان علاوه بر بحث‌های نظری، در عمل برای مصون ماندن از آسیب‌های تفسیر بسیار کوشیده‌اند.برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های تفسیر موضوعی استاد مصباح عبارت‌اند از: فراگیریِ همه آموزه‌های قرآن، نظام‌واره‌سازی معارف قرآن، نگرش سیستمی (نظام‌مند) طولی، روز‌آمدی و آینده‌نگری، انسجام و اتقان روش‌‌شناختی.