اعتبارسنجی روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در تفسیر قرآن کریم

«تحلیل گفتمان انتقادی» فرکلاف روش تفسیری میان‌رشته‌ای است که هدف از آن دستیابی به ایدئولوژی پنهانی است که مشارکت‌کنندگان فعال گفتمان آن را به‌صورت طبیعی شده در گفتمان قرار داده‌اند. به این منظور مفسر در این روش با گذر از سه سطح «توصیف»، «تفسیر» و «تبیین»، به بررسی متن می‌پردازد. این روش تحلیلی در سال‌های اخیر با اقبال روزافزون برخی قرآن‌پژوهان مواجه شده است. ازاین‌رو بررسی روش «تحلیل گفتمان انتقادی» از نظر مبنا و اصول و کاربست آن به‌مثابه یک روش در تفسیر قرآن کریم ضروری به نظر می‌رسد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به بررسی کاربست روش «تحلیل گفتمان انتقادی» در تفسیر قرآن پرداخته است. صرف‌نظر از مبانی و اصول، اجرای تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف به‌مثابه یک روش برای تفسیر قرآن کریم با اشکالات متعددی روبه‌روست. مهم‌ترین اشکال روش «تحلیل گفتمان انتقادی» پذیرش نگاه فرکلاف به زبان، به‌عنوان یکی از اصول این روش است. در نگاه او ایدئولوژی ابزاری برای حکمرانی بر مردم و استیلای بر آنان بوده و فرکلاف همین معنا از ایدئولوژی را در روش انتقادی خود پذیرفته است. سایر اشکالات با کاوش و اجرای روش، مشخص می‌شوند. استفاده از مراحل گفتمان انتقادی برای دستیابی به موقعیت‌های محیطی با اشکالاتی (همچون نسبیت، واقعه‌انگاری متن، مرگ مولف، تاریخمندی متن و تکثر معنایی) روبه‌روست. بازتولید یک گفتمان از طریق روش مزبور موجب تغییر ساختاری گفتمان می‌شود. وجود تنها یکی از این اشکالات در هر روش تفسیری، استفاده از آن را برای تفسیر قرآن کریم ناممکن می‌سازد.

validation of fairclough’s critical discourse analysis method in the interpretation of the holy quran

fairclough’s critical discourse analysis is an interdisciplinary interpretive method whose purpose is to reach the hidden ideology that the active participants of the discourse have naturalized in the discourse. for this purpose, in this method, the commentator examines the text by going through the three levels of description, interpretation and explanation. in recent years, this analytical method has met with increasing favor of some quranic scholars. therefore, examining the method of critical discourse analysis in terms of its basis, principles, and application as a method in the interpretation of the holy quran seems necessary. using the descriptive-analytical method, this article examines the application of the critical discourse analysis method in the interpretation of the qur’an. regardless of the foundations and principles, the implementation of fairclough’s critical discourse analysis as a method for interpreting the holy qur’an faces many problems. the most important shortcoming of the critical discourse analysis method is accepting fairclough’s view of language as one of the principles of this method. in his view, ideology is a tool to rule over people and conquer them, and fairclough has accepted the same meaning of ideology in his critical method. other problems are determined by exploring and implementing the method. using the stages of critical discourse to reach the environmental situations is faced with problems (such as relativity, accidental nature of the text, death of the author, historicity of the text and semantic pluralism). reproducing a discourse through the mentioned method causes a structural change of the discourse. the existence of only one of these problems in any interpretation method makes it impossible to use it for the interpretation of the holy quran.