تفسیر موضوعی به مثابه روش نظریه‌پردازی در علوم انسانی؛ خوانشی نو از دیدگاه قرآنی شهیدصدر

در نظام اندیشه شهید صدر، قرآن حکیم منبعی برای کشف واقعیات جهان انسانی و نظریه‌پردازی در عرصه مسائل زندگی انسانی است. مسئله اصلی این مقاله کشف و تبیین جایگاه و هویت تفسیر موضوعی در دستگاه اجتهادی علمی این اندیشمند است. هدف از این تبیین بهره‌گیری از ظرفیت آثار شهید صدر در بعد روش‌شناسی نظریه‌پردازی قرآنی و کشف یکی از عناصر روشی مرجعیت علمی قرآن در تحقق علوم انسانی بومی / دینی است. مسائل فرعی این پژوهش از دو دسته مباحث عام علوم انسانی دینی و مباحث مرتبط با دیدگاه وی در تبیین هویت تفسیر موضوعی تشکیل شده است. بنابراین، روش مناسب تحقیق در مباحث دسته نخست، بهره‌گیری از «راهبرد اکتشافی» و «تحلیل عقلی» آثار شهید صدر است. اما در بعد دوم، همان‌گونه که خود به اجتهادی بودن تفسیر موضوعی اشاره دارد، ملاک سنجش و خوانش دیدگاه‏های وی، همان روش «اجتهادی» است. حاصل تحقیق نشان‌دهنده آن است که تفسیر موضوعی پیشنهادی ایشان درواقع همان روش «نظریه‌پردازی قرآنی» بوده، زمینه‌ساز رجوع روشمند به قرآن، به‌مثابه‌ مرجع دانشی است. تبیین عناصر روش‌شناختی این روش (تکیه داشتن به رویکرد علمی، مسئله‌محوری، اجتهادی بودن، واقع‌نگری، نظریه‌پردازانه بودن) ثابت‌کننده این مدعاست.

thematic interpretation as a theorizing method in human sciences; a new review from the quranic perspective of martyr sadr

in the intellectual system of martyr sadr, the wise quran is a source for discovering the realities of the human world and theorizing in the field of human life issues. the main issue of this article is to discover and explain the position and identity of the thematic interpretation in the ijtihadi-scientific apparatus of this thinker. the purpose of this explanation is to take advantage of the capacity of martyr sadr’s works in the methodological aspect of quranic theorizing and to discover one of the methodological elements of the quran’s scientific authority in the realization of indigenous/religious humanities. the sub-problems of this research consist of two categories: general topics of religious humanities and topics related to his point of view in explaining the identity of thematic interpretation. therefore, the appropriate method of research in the first category is to use the exploratory strategy and rational analysis of the works of martyr sadr. but in the second dimension, as he himself refers to the ijtihad of the thematic interpretation, the criterion for evaluating and reading his views is the ijtihad method. the result of the research shows that his proposed thematic interpretation is actually the same method of qur’anic theorizing, and it is the basis for a methodical reference to the qur’an as a scientific reference. the explanation of the methodological elements of this method (relying on the scientific approach, problem-oriented, ijtihadi base, realism, theory-building) proves this claim.