واکاوی دیدگاه‌های خاورشناسان درباره رابطه قرآن و تاریخ با رویکرد مرجعیت علمی قرآن

«مرجعیت علمی قرآن کریم» به معنای اثرگذاری معنادار قرآن کریم بر دانش‌های ساخت‌یافته بشری، به دنبال حضور اثربخش قرآن کریم در کنار سایر منابع معرفتی در عرصه دانش‌های گوناگون است. یکی از عرصه‌های دانشی در علوم انسانی، دانش تاریخ است که جایگاه مهمی دارد. بنابر دیدگاه غالب عالمان و مفسران اسلامی، روایت‌ها و گزاره‌های تاریخی قرآن از جمله منابعی است که نه‌تنها تاریخ اسلام و پیامبر را بیان می‌کند، بلکه تاریخ اقوام و ادیان گذشته را نیز ارائه داده، به‌مثابه منبعی حقیقی و اصیل برای علم تاریخ به شمار می‌رود. در مقابل، خاورشناسان با رویکردهای متفاوتی به رابطه قرآن و تاریخ پرداخته و گاه مرجعیت قرآن را در برخی موضوعات تاریخی تایید و گاه آن را زیرسوال برده‌اند. این خاورشناسان غالباً با روش «تاریخی انتقادی» گزاره‌های تاریخی و رویکردها و الگوهای روایتگری تاریخ در قرآن را بررسی کرده‌اند. روش مزبور که یکی از روش‌های پرکاربرد در مطالعات قرآنی خاورشناسان است، با بررسی منابع تاریخی، صرفاً آن دسته از گزاره‌های تاریخی‌ را که با معیارهای علم تاریخ امروزی سازگار است، تایید می‌کند. این خاورشناسان با رد پذیرش مرجعیت قرآن در بسیاری از گزارش‌های تاریخی آن، مطالعه این گزاره‌های تاریخی را صرفاً بررسی تاریخ‌انگاره‌ها و باورها می‌دانند، نه تاریخ رویدادها و وقایع تاریخی. این پژوهش افزون بر نقد روش‌ بازگفته، با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی تحلیلی به بررسی رهیافت‌ها و روش مطالعات قرآنی خاورشناسان با توجه به نظریه مرجعیت علمی قرآن پرداخته، رویکردها و رهیافت‌های خاورشناسان مزبور در این‌‌باره را نقد و ارزیابی کرده و به صورت مطالعه موردیِ برخی روایات تاریخی قرآن، دیدگاه آنان را ارزیابی نموده است.

an analysis the views of orientalists about the relationship between the qur'an and history with the approach of the scientific authority of the qur'an

scientific reference of the holy quran means the meaningful impact of the holy quran on structured human knowledge, seeking the effective presence of the holy quran along with other epistemic sources in the field of various knowledge. one of the fields of knowledge in humanities is the knowledge of history, which has an important position. according to the prevailing view of islamic scholars and commentators, the historical narratives and propositions of the qur’an are among the sources that not only describe the history of islam and the prophet (pbuh & hh), but also present the history of the nations and religions of the past, and are considered as a real and original source for the science of history. on the other hand, orientalists have dealt with the relationship between the qur’an and history with different approaches, and sometimes they have confirmed the authority of the qur’an in some historical issues, and sometimes they have questioned it. these orientalists have often studied the historical propositions and the approaches and patterns of narration of history in the qur’an with the historical-critical method. the mentioned method, which is one of the most widely used methods in the quranic studies of orientalists, confirms only those historical propositions that are compatible with the standards of today’s history by examining historical sources. rejecting the authority of the qur’an in many of its historical reports, these orientalists consider the study of these historical statements to be merely the study of historical images and beliefs, not the history of historical events. using a desk-research and descriptive-analytical method, in addition to criticizing the retelling method, this research investigated the approaches and methods of orientalists’ qur’anic studies with regard to the theory of the scientific authority of the qur’an and has criticized and evaluated the approaches of the said orientalists in this regard in the form of a case study of some historical narrations of the quran.