سیر تطور دانش و نگارش‌های علوم قرآنی حوزه علمیه قم در سده اخیر

علوم قرآن در حوزۀ علمیۀ قم از قریب دهۀ 30 شمسی مد نظر قرارگرفته و تاکنون آثار فراوانی در این زمینه به ثمر رسیده است. مقالۀ حاضر با گردآوری آثار علوم قرآنی از مراجع کتاب‌شناحتی قرآنی، وبگاه‌ها و بانک‌های اطلاعاتی درصدد یافتن شاخه‌های علوم قرآن مورد اهتمام حوزویان، شمار آثار در هر شاخه و نیز تحلیل و بررسی تطور رخ‌داده در آن شاخه و زمینه‌ها و عوامل پدیدآیی آنهاست. رهگیری نگارش‌های حوزیان قم در علوم قرآن نشان از افزایش کمّی قابل توجه از دهه‌ای به دهۀ دیگر دارد. علاوه بر آن، تنوع موضوعات پژوهشی قرآن‌پژوهان حوزه علمیه قم نیز به مرور زمان افزوده شده است. درونمایه این آثار در دهۀ 30 و 40 شمسی به موضوعات کم‌شماری همچون «وحی» و «تحریف» محدود بود؛ ولی مقارن با انقلاب اسلامی و محوریت ‌یافتن حوزۀ علمیه قم، تاسیس پژوهشگاه‌ها و مراکز تخصصی علوم قرآن، تاسیس و توسعۀ رشتۀ «علوم قرآن و حدیث» و افزایش پژوهش‌های قرآنی و به واسطه بهره‌ جستن عالمان حوزه از میراث غنی تفسیر معاصر امامیه، واکاوی دقیق منابع تفسیری و به ویژه روایات تفسیری، بهره‌ جستن از علوم جدید زبان‌شناختی و علوم انسانی، بازسازی و بازخوانی دیدگاه‌های سنتی و رسمی در پرتو پاسخ‌گویی به شبهات و تنقیح قواعد و مبانی کلی و درنگ در راهکارهای نظریه‌پردازی، به تدریج درونمایه نگاشته‌ها از حالت محدود پیشین بیرون آمد و با دربر گرفتن شاخه‌های گوناگون علوم قرآن توسعه یافت و به سوی هویت بخشیدن به علوم قرآن با رهیافتی شیعی و استقلال اندیشۀ قرآنی امامیه پیش رفت.

the changes in the course of qur’anic sciences and its related writings in the qom islamic seminary in the last century

qur’anic sciences have been receiving attention in the qom islamic seminary since the 1930s and has produced many works so far. collecting the works on qur’anic sciences from qur’anic bibliographic references, websites and databases, this article tries to find the branches of qur’anic sciences that are of interest to seminarians, the number of works in each branch and will analyze and investigate the development in each branch and field and the factors that led to its creation. tracking the series of writings of the qom islamic seminary in qur’anic sciences shows a significant quantitative increase of writings from one decade to another. in addition, the variety of qur’anic research topics worked in the qom islamic seminary scholars also increases over time. the content of their works in the 1930s and 1940s is limited to a few topics such as revelation and distortion, but some factors led to the development of these writings over time such as: the islamic revolution of iran and the centralization of the qom islamic seminary, the establishment of research institutes and specialized centers for qur’anic sciences, the establishment and development of the field of qur’anic and hadith sciences, the increase of qur’anic researches, taking advantage of the rich heritage of contemporary imamiyyah interpretation by scholars, the detailed analysis of interpretive sources and especially interpretive traditions, the use of new linguistic sciences and humanities, reconstruction and rereading their traditional and official views by responding to doubts and revising general rules and foundations and contemplation on theorizing techniques. qur’anic sciences expanded to include different branches and to create an identity for the shi’ite qur’anic sciences and to make an independent imamiyyah qur’anic thought.