بازخوانی برداشت وجوب همگانی امر به معروف از آیه‌ 104 سوره‌ آل‌عمران (بر پایه‌ تحلیل انسجام متن)

ازآنجاکه متنیتِ یک متن، وابسته به انسجام معنایی و وجود رابطه‌ منطقی میان جمله‌های آن است، پژوهش پیش رو در پی‌ انسجام‌سنجی آیه‌ 104 سوره‌ آل‌عمران با آیات در سیاق آن برآمده است. این آیه یکی از آیات‌ اجتماعی چالش‌برانگیز قرآن است که مفسران و فقیهان در برداشت از آن، دیدگاه‌های گوناگونی ارائه داده‌اند؛ روی‌هم‌رفته می‌توان آرای ایشان در تبیین دلالت این آیه‌ شریفه را در سه دسته‌ کلی جای داد: 1. وجوب انحصاری امر به معروف و نهی از منکر بر گروهی معین؛ 2. وجوب انحصاری بر گروهی نامعین؛ 3. وجوب همگانی بر افراد جامعه. این جستار نشان‌ می‌دهد که برداشت اول و دوم (دیدگاه مشهور)، افزون بر برخی کاستی‎ها، در تبیین انسجام ‌معنایی این آیه نیز دچار سستی است؛ از سویی بر برداشت سوم (دیدگاه غیرمشهور) هم انتقاد‌هایی وارد است؛ ولی این نوشتار به شیوه‌ توصیفی ‌ تحلیلی با فرایندشناسی ساختار زبانی «تجرید» و واکاوی مفهوم «امت»، نشان می‌دهد که می‌توان به چالش‌های آن پاسخ‎های متقنی داد و تفسیری منسجم از متن نمایان کرد. در مجموع به‌دست می‌آید که بر پایه‌ اینکه مصداق کلان معروف، «حفظ اتحاد جامعه‌ اسلامی» و مهم‌ترین مصداق منکر، «تضعیف نظام اسلامی است»، این آیه‌ که خطاب به اهل ایمان در برابر فتنه‌گر‌ی‌های تفرقه‌افکنان است‌ هماهنگی کاملی با دستور «اعتصام همگانی به ریسمان الهی» (آل‌عمران:103) دارد. این آیه با مبالغه تجریدیه، از همه‌ مومنان می‌خواهد که با نهایت اتحاد، از وحدت جامعه اسلامی خویش در برابر اختلاف‌افکنی‌های دشمنان پاسداری کنند.