اصطلاح‌‌شناسی «وجوه و نظائر» در علوم قرآن

در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، کاربرد واژه‌های «وجوه» و «نظائر» در کتاب‌های وجوه و نظائر پیگیری، سخنان زرکشی در تعریف «وجوه و نظائر» و نقد وی بر تعریف ابن‌جوزی بررسی و تعریف ابن‌جوزی تایید شده است. همچنین برداشت نادرست برخی محققان از بیان زرکشی در تعریف نظائر روشن و نیز اقسامی که آیت‌الله معرفت برای وجوه و نظائر ذکر کرده‌اند، بررسی شده است.طبق تعریف ابن‌جوزی «نظائر» واژه‌های همسانی است که در قرآن در معانی گوناگون استعمال شده است؛ و وجوه، معانی آنهاست. زرکشی به غلط، هم وجوه و هم نظائر را وصف الفاظ می‌داند. آیت‌الله معرفت و برخی دیگر در برداشتی نادرست از کلام زرکشی، نظائر را به الفاظ مترادف معنا کرده‌اند.«وجوه و نظائر» و «محکم و متشابه» دو مبحث مستقل علوم قرآن هستند و خلط آنها به یکدیگر خطا و خروج از اصطلاح است. در وجوه و نظائر، کاربردهای مختلف یک کلمه در قرآن مد نظر است؛ ولی متشابه به معانی محتمل یک آیه معطوف می‌باشد. از اقسام چهارگانه‌ای که آیت‌الله معرفت برای وجوه و نظائر برشمرده، سه قسم هیچ ارتباطی به وجوه و نظائر ندارد و برخی مثال‌هایی که برای قسم دیگر ذکر کرده، مربوط به محکم و متشابه است.