قرآن و آموزه‌ تفضیل پیامبران؛ اسلوب، زمینه‌ها و ماهیت

تبیین رویکرد قرآن به تفضیل پیامبران با محوریت گونه‌شناسی اسلوب بیانی آیات، زمینه‌پژوهی چرایی طرح تفضیل پیامبران در قرآن، رهیافت‌شناسی مفسران در مواجهه با این مسئله و تعیین مصداق پیامبر افضل از نگاه قرآن، مسائل محوری این پژوهش هستند که ضمن نقد نظریة رقیب، به اقتراح در هر یک از مسائل محوری پرداخته است. نتایج پژوهش نشان داد که آموزة تفضیل پیامبران در آیات متعدد مکی و مدنی قرآن با دو اسلوب تصریح و تلویح و در گونه‌های ارجاع، استشهاد و احتجاج بیان شده است. طرح و بسط این آموزه، از فرایند اجمال در مکه و تفصیل در مدینه برخوردار بوده است. سه زمینة اخلاقی، تبلیغی و معرفتی برای پاسخ به چرایی ورود قرآن به این آموزه قابل ارائه است. دو رهیافت «سکوت» و «تبیین» در تحلیل ماهیت تفضیل پیامبران رایج است. برابر رهیافت تبیین، سه فرضیة تاریخی بودن، اعطایی بودن و اعطایی- اقتضایی بودن فضایل پیامبران محتمل است. نگارنده فرضیة سوم را به دلیل امتیازات آن به‌عنوان دیدگاه معیار پذیرفته است. هرچند قرآن بر وجود نوعی تفاضل میان بعضی از پیامبران تصریح دارد، ولی آیه‌ای صریح در تفضیل و افضیلت پیامبری خاص بر سایر پیامبران به دست نیامد؛ لکن در روایات اسلامی بر افضلیت محمد صلی الله علیه و آله وسلم بر پیامبران پیشین تاکید و از سوی متکلمان و محدثان ادعای اجماع شده است؛ همچنین برخی از نظریه‌های تفسیری نیز دلالت آیة «وَرَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجات» بر افضلیت محمد صلی الله علیه و آله وسلم را پذیرفته‌اند.