توسعه الگوی یکپارچه برنامه‌ریزی و مدیریت در مناطق آزاد با تاکید بر فشارهای محیط زیستی

هدف: منطقه آزاد ارس که با مناطق حفاظت شده ارسباران، پناهگاه حیات وحش کیامکی و منطقه حفاظت شده دیزمار محصور شده است، معضلات و مشکلات محیط زیستی بسیاری دارد که یکی از آن‌ها در نظر نگرفتن اصول محیط زیستی منطقه در توسعه اقتصادی است. به همین دلیل امکان تحقق توسعه شهری پایدار و یکپارچه را در این منطقه با مشکلات زیادی مواجه کرده که از مرحله تهیه طرح تا اجرا را شامل می‌شود. با توجه به اینکه منطقه مورد مطالعه، در شمال غربی کشور، به‌عنوان پل ارتباطی با منطقه قفقاز و اروپای شرقی، می‌تواند برای توسعه روابط اقتصادی نقش مهمی ایفا کند، پژوهش حاضر با هدف مدیریت یکپارچه شهرهای منطقه آزاد ارس با محوریت مدیریت محیط زیست (طبیعی، انسانی و فیزیکی) طراحی شده است.روش: این پژوهش به‌لحاظ هدف بنیادی است؛ زیرا در پی ارائه و توسعه الگوی برنامه‌ریزی محیط زیست، در خصوص مدیریت یکپارچه شهری مناطق آزاد و به‌طور خاص، منطقه آزاد ارس است. همچنین کاربردی است؛ زیرا الگوی پیشنهادی در منطقه آزاد ارس اجرا شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر مدیران، مسئولان و کارشناسان تصمیم‌گیر منطقه آزاد ارس، به تعداد290 نفر بود. واحد تحلیل در این پژوهش سازمان‌های دولتی و خصوصی در منطقه آزاد ارس، نظیر سازمان منطقه آزاد، اداره منابع طبیعی و محیط زیست، بنیاد مسکن، اداره آب و فاضلاب بود. شیوه نمونه‌گیری، به‌صورت نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌بندی انجام گرفت و حجم نمونه 166 نفر بود که این تعداد، از بین مدیران، مسئولان و کارشناسان تصمیم‌گیر در شهرهای جلفا، نوردوز، قلی‌بیگلو و خدا آفرین انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات، به دو شیوه کیفی (کتابخانه‌ای) و کمّی (پرسش‌نامه محقق‌ساخته پاسخ بسته) و ابزار تحلیل اطلاعات نیز، نرم‌افزارهای اس‌پی‌اس‌اس نسخۀ 23 و تاپسیس فازی بود.یافته‌ها: بر اساس برنامه‌ریزی مدیریت بحران در منطقه، کلیه نقاط ضعف و تهدیدهای مدیریت محیط زیست یکپارچه در منطقه به‌عنوان فشار شناخته شدند و تمامی آن‌ها (به‌جز دو عامل وجود مسئله بیکاری و وجود فضاهای ناامن در شهر و پیامد آن‌ها و قاچاق کالا یا تردد غیرقانونی از مرز، شامل قاچاق کالاهای مصرفی و مواد سوختی در حد متوسط قرار داشتند که در شرایط قبل از وقوع بحران است)، در شرایط اضطراری و در مرحله تغییر وضعیت قرار داشتند. نتایج آزمون تاپسیس فازی نشان داد که تخریب مناطق محیط زیستی حساس به‌منظور توسعه اقتصادی، تغییر کاربری اراضی محیط زیستی به‌منظور ایجاد اشتغال، سوءاستفاده کشورهای هم‌جوار در خصوص ایجاد آلودگی در مناطق به‌دلیل‌عدم وجود تفکر حفاظت از محیط زیست در مدیران منطقه، از مهم‌ترین تاثیرهای فشارهای محیط زیست شهری در شرایط اضطراری هستند.نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش در دو بخش برنامه‌ریزی مدیریت بحران و برنامه‌ریزی اقتضایی ارائه شد. بر اساس نتایج به‌دست آمده و نقش مناسب تعدیل اثرهای اقتصادی و اجتماعی بر توسعه یکپارچه محیط زیست منطقه آزاد ارس از طریق هماهنگی بین سازمان‌ها، بسترسازی و وحدت فرماندهی، پیشنهادهایی ارائه شد که یکپارچگی درون‌سازمانی، نهادی و برنامه‌ای را دربرمی‌گیرد.

development of an integrated model of planning and management in free zones with an emphasis on environmental pressures

objective nestled amidst the arasbaran protected areas, kiamaki wildlife sanctuary, and dizmar protected area, the aras free zone is a region teeming with environmental diversity and ecological significance. however, this region faces significant environmental challenges, primarily due to the overlooking of environmental principles in its economic development processes. this neglect has hindered the realization of sustainable and integrated urban development, affecting everything from initial planning stages to the actual implementation of development projects. goal: the aras free zone, positioned in the northwest of iran, serves as a critical conduit to the caucasus region and eastern europe, thereby holding a pivotal role in fostering economic relations. this research is dedicated to the comprehensive management of the cities within the aras azad region, emphasizing a balanced approach to environmental management that encompasses the natural, human, and physical dimensions. the objective is to design a framework that facilitates integrated urban management, thereby promoting sustainable development in the area.methods this study is foundational in its aim to devise an environmental planning model tailored for the integrated urban management of free zones, with a specific focus on the aras free zone. its practicality is underscored by the implementation of this model within the zone itself. the research surveyed a demographic comprising 290 managers, officials, and decision-making experts affiliated with the aras free zone. analysis was conducted across both public and private organizations within the zone, including the free zone organization, natural resources and environment department, housing foundation, and water and sewage department, among others. a random sampling technique was employed to select 166 individuals from the cities of jolfa, nordoz, qolibeyglo, and khoda afarin. data collection was conducted through both qualitative (library research) and quantitative (a researcher-designed questionnaire) methods, while data analysis utilized spss version 23 and topsis fuzzy techniques.results crisis management planning within the region unveiled that all identified weaknesses and threats to integrated environmental management are perceived as significant pressures. except for issues related to unemployment and the presence of unsafe urban spaces along with their consequences and the smuggling of goods or illegal trafficking, most pressures were deemed to be at a critical level, particularly in pre-crisis conditions. the application of the topsis fuzzy test revealed key issues, such as the destruction of environmentally sensitive areas for economic development, land use changes detrimental to the environment aimed at job creation, and pollution caused by neighboring countries due to a lack of environmental stewardship among regional managers. these factors are classified as urgent environmental pressures requiring immediate attention.conclusionthe research outcomes are presented through two lenses: crisis management planning and contingency planning. the findings underscore the necessity of adjusting economic and social impacts for the integrated development of the aras free zone’s environment. this adjustment should be achieved through enhanced coordination between organizations, the establishment of a unified command structure, and the creation of collaborative platforms. ecommendations include fostering intra-organizational, institutional, and programmatic integration to address the identified challenges effectively. this comprehensive approach aims to pave the way for sustainable development within the aras free zone, ensuring environmental integrity while promoting economic growth.