طراحی الگوی مدیریت سمت تقاضا در حوزه انرژی برق با رویکرد حکمروایی همکارانه

هدف: مدیریت سمت تقاضا در بخش مصرف انرژی برق، راهبردی کلیدی برای دولت‌هاست تا زمان و مقدار مصرف انرژی برق را در دوره‌های زمانی خاصی از سال، مانند تابستان و روزهایی از زمستان کنترل کنند. در سال‌های اخیر، اغلب مطالعات انجام شده در حوزه مدیریت سمت تقاضا، به جنبه‌های فنی و مهندسی مرتبط با این راهبرد، مانند هوشمندسازی شبکه‌های برق و به‌اصطلاح کنترل‌پذیری یا رویت‌پذیری مصرف مشترکان برق معطوف بوده است و به نقش مصرف‌کننده، به‌عنوان محل اصلی شکل‌گیری تقاضای برق، کم‌توجهی شده است. به عبارت دیگر، جنبه اجتماعی راهبرد مدیریت سمت تقاضا، در سایه مطالعات مربوط به جنبه‌های فنی این راهبرد نادیده گرفته شده است. این پژوهش، به‌دنبال طراحی الگوی مدیریت سمت تقاضا در بخش برق با توجه به نقش گروه‌های مختلف، ذی‌نفعان یا مصرف‌کنندگان در ایران و با در نظر گرفتن چارچوب حکمروایی همکارانه بوده است.روش: این پژوهش، در دو مرحله کیفی و کمّی انجام شد. در مرحله اول و بر اساس رهیافت برساختگرا در نظریه‌پردازی داده‌بنیاد، الگوی مدیریت سمت تقاضای برق در ایران با استفاده از فرایند کدگذاری روی داده‌های حاصل از انجام مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته ارائه شد. این مصاحبه‌ها با خبرگان دانشگاهی و مدیران اجرایی در دانشگاه‌ها، بخش دولتی و بخش خصوصی انجام گرفت و مصاحبه‌ها تا زمان اطمینان از تحقق اشباع نظری ادامه یافت. در مجموع 19 مصاحبه انجام شد و مصاحبه‌شوندگان بر اساس روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. در مرحله دوم پژوهش حاضر، الگوی به‌دست‌آمده در مرحله اول اعتبارسنجی شد. اعتبارسنجی از طریق پرسیدن نظر کارشناسان خبره فعال در وزارت نیرو با استفاده از پرسش‌نامه و سپس، تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده بر اساس مدل‌سازی معادلات ساختاری در بستر نرم‌افزار اسمارت پی‌ال‌اس انجام شد. تعداد مشارکت‌کنندگان در مرحله دوم پژوهش 198 نفر بود که به‌روش نمونه‌گیری اتفاقی ساده انتخاب شدند. کفایت نمونه نیز بر اساس فرمول کوکران تایید شد.یافته‌ها: یافته‌های این پژوهش، چهار دسته متغیر برای مدیریت سمت تقاضای برق شناسایی کرد که عبارت‌اند از: استراتژی‌های دولت، شرایط نخستین همکاری، چرخه همکارانه و پیامدها. همچنین برای هریک از این متغیرها نیز سه مولفه کلیدی شناسایی شد.نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که استفاده از چارچوب حکمروایی همکارانه، در مدیریت اثربخش سمت تقاضای برق در ایران نقش موثری ایفا می‌کند و همچنین، راهبردهای وزارت نیرو و چرخه همکارانه در تحقق اهداف مدیریت سمت تقاضا نقش تعدیل‌کننده چشمگیری دارند.

designing a model for demand side management in electricity sector based on collaborative governance

objective demand side management (dsm) in electricity energy is a pivotal strategy for governments aiming to effectively control the timing and amount of energy consumption during critical periods of peak load. while consumers from various groups play a crucial role in the efficacy of dsm, the majority of dsm programs have traditionally focused more on technical aspects, such as the development of intelligent networks or the implementation of smart metering systems. this study, however, aims to shift the focus towards the social aspect of dsm strategy by conducting a thorough analysis of consumer capacities in successful dsm programs. it seeks to develop an innovative model for demand side management in the electricity sector, integrating a collaborative governance framework into its core. this research is both developmental in nature and applied in terms of its specific objectives.methods this comprehensive study unfolded in two distinct stages. the qualitative stage, rooted in a constructivist approach to grounded theory, involved the development of a dsm model. this model emerged from a coding process applied to data obtained through semi-structured interviews with academic and executive experts across universities, government bodies, and the private sector. these experts were meticulously selected through purposive and snowball sampling methods, and the interviewing process was continued until theoretical saturation was attained. a total of 19 interviews were conducted, culminating in a dsm model that takes into account the unique situations and complexities characteristic of iran’s electricity sector. the quantitative stage aimed to validate the dsm model from the first stage. for this purpose, experts from iran’s power ministry were invited to provide their insights on the model through a specially designed questionnaire, which was formulated based on the variables of the model. the data thus gathered were analyzed using structural equation modeling (sem) and smart-pls software. the sample comprised 198 individuals, determined as statistically significant according to the cochran formula, with participants chosen via simple random sampling.results the study’s findings highlighted four critical variable categories pertinent to dsm governance: initiative conditions, governmental strategies, collaborative cycle, and consequences. each category comprised three essential components, underscoring the complexity and multi-faceted nature of effective dsm governance.conclusion the outcomes of this study underscored the significant role that a collaborative framework plays in the success of dsm programs, particularly under specific and important conditions. the strategies employed by iran’s power ministry were found to be integral, serving as a key moderating force in aligning dsm programs with the diverse motivations of various consumer groups, encompassing both financial and technical drivers. moreover, the study revealed that not only do governmental strategies contribute significantly, but the collaborative cycle among consumers also plays a pivotal moderating role in realizing the goals of dsm. this includes effectively reducing peak load during periods of high electricity consumption. additionally, this collaborative cycle was shown to enhance initiative conditions, fostering improved interaction among diverse groups of electricity consumers in dsm programs and defining a clear, structured process for cooperation. ultimately, the study strongly supports the argument that incorporating the social aspect into dsm can significantly bolster the effectiveness of its programs, offering a more holistic approach to managing energy demand.