شناسایی مراجع کلیدی و گرایش ‌های جهانی در حوزه شفافیت: تحلیل علم ‌سنجی تولیدات علمی دهه اخیر

هدف: شفافیت مفهومی میان ‌رشته‌ای است که تبلور آن در زمینه ‌های متعدد مدیریتی مانند حکمرانی، اقتصاد، سلامت، حقوق، رسانه و حتی نهادهای مذهبی مشهود است. بررسی ساختار دانش، تحولات و گرایش‌های جاری حوزه شفافیت، حاکی از تغییر رویکردهای اطلاعات‌محور (متمرکز بر دسترس‌پذیرسازی و افشای اطلاعات) به‌سمت رویکردهای نوظهور شفافیت اجتماعی است. هدف از این پژوهش، شناسایی مراجع کلیدی و گرایش‌های جهانی پدیده شفافیت در سطح بین‌المللی است. از این رو، روندهای شکل‌گرفته در انتشار و استناد، بازیگران اصلی در سطح کشورها و سازمان‌ها، محمل‌های رسانه‌ای سرآمد، شامل ناشران و مجله‌ها و جبهه‌های پژوهشی مطرح و نوظهور، بر اساس موضوعات و واژگان کلیدی در حوزه شفافیت شناسایی شدند. روش: برای استخراج تولیدات علمی مرتبط، از مجموعه هسته وب آو ساینس، مشتمل بر پایگاه‌های داده و نمایه‌نامه‌های استنادی علوم اجتماعی و انسانی در مجله‌ها، همایش‌ها و کتاب‌ها استفاده شده است. جست‌وجو بر اساس ترکیب عنوان آثار، کلیدواژه‌های پدیدآورندگان و کلیدواژه‌های افزوده خودکار با پالایش زمینه پژوهشی اقتصاد، در فاصله سال‌های 2013 تا پایان 2022 میلادی بوده است. پردازش، تحلیل و مصورسازی اطلاعات، بر اساس اصول و مفاهیم و تکنیک‌های علم‌سنجی انجام شده است. برای اطلاعات کتاب‌شناختی، محتوایی و استنادی تولیدات علمی، از پایگاه کلریویت و برای اطلاعات مجله‌های علمی، از پایگاه جی‌سی‌آر استفاده شده است. ترسیم روابط استنادی، خوشه‌بندی واژگان کلیدی و ترسیم شبکه‌های هم‌آیندی با نرم‌افزار وی‌اواس ویوئر صورت گرفت و در محاسبات هم‌رخدادی، از روش تمام‌شماری با رعایت حد آستانه استفاده شده است. یافته‌ها: تحلیل 1,163 برون‌داد علمی نمایه شده در حوزه شفافیت، نشان‌دهنده روندی پویا با میزان رشد متوسط سالانه 9/38 درصد تولید و 40/27 درصد استناد است که میزان تولید آثار این حوزه، در سال آخر، از دو برابر میانگین عبور کرده است. جایگاه کشورهای ‌مشارکت‌کننده بر اساس سهم تولید، اندازه و قدمت استنادهای دریافتی ارزیابی شد تا رفتار رقابتی آن‌ها رصد شود. دانشگاه لندن، دفتر ملی پژوهش‌های اقتصادی، سیستم دانشگاه کالیفرنیا، بانک مرکزی اروپا و اتحادیه دانشگاه‌های تحقیقاتی فرانسه، به‌عنوان فعال‌ترین سازمان‌ها در حوزه شفافیت شناسایی شدند. در این مجموعه، 30 درصد از آثار در 5 درصد از مجله‌ها منتشر شده است که برترین مجله‌های آن همچون برترین ناشران معرفی شده است. محورهای موضوعی کلیدی، در سه سطح حوزه‌های موضوعی تولیدی، دسته‌های موضوعی میانی و ریزموضوعات استنادی استخراج شدند. ده ریزموضوع استنادی برتر، به‌ترتیب عبارت‌اند از: سیاست پولی، حاکمیت شرکتی، رشد اقتصادی، قیمت‌گذاری، همکاری، انتخابات، مدیریت دولتی، ارزیابی فناوری سلامت، مقابله با انحصار و مسئولیت اجتماعی شرکتی. در نهایت، مجموع 145 کلیدواژه هم‌رخداد، در 5 خوشه دسته‌بندی و گرایش کشورهای برتر (آمریکا، انگلستان، آلمان، چین، فرانسه، هلند و کانادا) در این مفاهیم مقایسه شده است. نتیجه‌گیری: بررسی وضعیت تولید کشورها، پویایی رتبه‌بندی مشارکت در تولیدات، حجم و قدمت استنادهای دریافتی و همچنین، گرایش‌های خاص موضوعی هر کشور، نشان‌دهنده اهمیت برنامه‌ریزی ملی برای توفیق در مدیریت شفافیت است. در مسیر توسعه علمی، شناسایی مراجع کلیدی شفافیت، زمینه بهره‌وری در پیشبرد پژوهش‌ها و تعامل با سرآمدان شفافیت را فراهم می‌سازد و آشنایی با گرایش‌های جاری این حوزه، تسهیلگر تلاش در مسیرهای آینده‌دار است. ترکیب سازمان‌های برتر شناسایی‌شده از سازمان‌های دانشگاهی، غیرانتفاعی و فراملی، نشان می‌دهد که توفیق در حوزه شفافیت، مستلزم تنظیم‌گری برای توسعه متوازن دانشگاه، بازار و صنعت است. ساختار دانش حوزه شفافیت، ضرورت توجه به ذی‌نفعان گسترده، اعم از اشخاص حقوقی و حقیقی در مقام سیاست‌گذار، مدیر کسب‌وکار و پژوهشگر را در اکوسیستم شفافیت نشان می‌دهد. محورهای موضوعی مشترک فراگیر و محورهای بومی وابسته به هر کشور نیز، سرنخ‌هایی برای تدوین برنامه‌های پژوهشی در اختیار ما قرار می‌دهد تا بتوانیم هم‌سو با شناخت در سطح جهانی، برای حل مسائل اولویت‌دار خود اقدام کنیم.

identifying key references and international trends in transparency: a scientometric analysis of scientific productions over the last decade

objectivetransparency is an interdisciplinary concept that has emerged in multiple management fields such as governance, economy, health, law, media and even religious institutions. examining the structure of knowledge, developments and current trends in the field of transparency indicates the change of informational approaches (focused on accessibility and disclosure of information) to emerging social approaches. the aim of this study is to identify key references and international trends of the transparency phenomenon at the international level. accordingly, trends in publication and citation, main actors at the country and organizational levels, leading media outlets including publishers and journals, and established and emerging research fronts based on topics and key terms in the field of transparency have been identified.methodsto extract related scientific productions, the web of science core collection was utilized, encompassing databases and citation indexes of social and human sciences in journals, conferences, and books. queries were formulated based on a combination of title, author keywords, and keyword plus, refined by the research area of economics, spanning the years 2013 to 2022. data processing, analysis, and visualization followed scientometric principles, techniques, and concepts. the clarivate database was consulted for bibliographic data, content, and citation data of scientific productions, while the jcr database was used for data related to scientific journals. network and overlay maps for citations, co-occurrence of keywords, and their clustering were conducted using the vos viewer software. for co-occurrence calculations, a full counting method was applied with threshold. resultsanalyzing 1,163 scientific outputs indexed in the field of transparency revealed a dynamic trend with an average annual growth rate of 9.38% in publications and 40.27% in citations. in the last year, the rate of publications in this field surpassed double the average. the standings of participating countries, based on their production share, the volume, and age of received citations, were evaluated to monitor their competitive behavior. institutions such as the university of london, national bureau of economic research, university of california, european central bank, and udice french research universities emerged as the most active in the transparency domain. in this collection, 30% of the works were published in 5% of the journals, as well as top publishers being introduced. the analysis identified key thematic axes at three levels: research areas, citation topics meso, and citation topics micro. the top ten citation topics micro, in order, are: monetary policy, corporate governance, economic growth, option pricing, cooperation, elections, public administration, health technology assessment, antitrust, and corporate social responsibility. finally, a total of 145 co-occurring keywords were categorized into five clusters, and the trends of leading countries (usa, uk, germany, china, france, netherlands, and canada) in these concepts were compared.