بررسی دلالت‎های واقع‎گرایی انتقادی در ارزشیابی خط‎مشی علم، فناوری و نوآوری

هدف: هدف این پژوهش احصای دلالت‌های واقع‌گرایی انتقادی به عنوان یکی از سنت‌های پژوهشی متاخر در حوزه علوم اجتماعی برای خط‎مشی‎گذاری علم، فناوری و نوآوری است، اگرچه کانون تمرکز آن با توجه به مراحل مختلف چرخه خط‌مشی‌گذاری و گستردگی عوامل دخیل در آن، بر مرحله «ارزشیابی خط‎مشی» استوار است. روش: این پژوهش با اتکا به روش‎شناسی مطالعات دلالت‎پژوهی صورت گرفته است. در مطالعات دلالت‎پژوهی که در حوزه علوم اجتماعی متداول است، پژوهشگران دلالت‎هایی را از یک فلسفه اجتماعی، چارچوب، نظریه یا مدل برای رشته تخصصی خود می‎یابند. بر این اساس، نویسندگان ابتدا عناصر واقع‎گرایی انتقادی بسکار را استخراج کرده و برای صحه‎ گذاشتن، در اختیار خبرگان علوم اجتماعی و فلسفه قرار دادند؛ سپس دلالت‎های این عناصر برای مرحله ارزشیابی خط‎مشی علم، فناوری و نوآوری احصا شده و به تایید خبرگان بین‌رشته‌ای مرتبط رسید. یافته‎ها: دلالت‌یابی‌های پژوهش نشان داد واقع‌گرایی انتقادی هم در بخش ارزشیابی‌های پیشین کاربرد دارد که بررسی‌های خلاف واقع در آن نمی‌تواند بر اساس قیاس و استقرا پیش رود و هم در بخش ارزشیابی‌های پسین که تحلیل نسبت ارتباطی هدف ابزار نیازمند تحول با تاکید بر نهادهایی همچون نظام معانی است. علاوه بر این، واقع‌گرایی انتقادی در تکمیل بخش تجویزی رویکردهای متاخر خط‌مشی‌گذاری علم، فناوری و نوآوری همچون نظام نوآوری که بیشتر چارچوب مفهومی و توصیفی هستند نیز، موثر است. نتیجه‎گیری: رویکرد واقع‌گرایی انتقادی می‌تواند هم‎زمان به جنبه‌های «تبیینی» و «تجویزی» نظام نوآوری کمک کند. بخش اخیر از آن رو حائز اهمیت بیشتری است که به گفته برخی نظریه‌پردازان، نظام نوآوری دارای خلاهایی جدی در این زمینه است.