ارزیابی دورکنندگی اسانس کاکوتی بر خون خواری آنوفل ماکولی‌پنیس در شهرستان زنجان

زمینه و هدف: آنوفل ماکولی پنیس یکی از گونه های مهم پشه ها است که با گزش و انتقال بیماری ها مسایل زیادی را در دنیا به وجود آورده است. کاربرد حشره کش ها و دور کننده های مصنوعی (deet) رایج ترین شیوه کنترل آن است، ولی کاربرد مداوم این ترکیبات باعث آلودگی محیط و توسعه مقاومت به این ترکیبات می شود. هدف از این مطالعه ارزیابی تاثیر اسانس کاکوتی بر دور سازی این آنوفل و معرفی ترکیب دور کننده ی موثر و جایگزین برdeet بود. روش بررسی: بخش های هوایی گیاه کاکوتی (ziziphora tenuior) از شهرستان زنجان جمع آوری و در سایه خشک شد. اسانس پودر کاکوتی با روش هیدرودیستیلاسیون استخراج و اجزای آن با روش گازکروماتوگرافی تعیین و رقت های سریالی از اسانس کاکوتی و deet تهیه شد. نمونه های پشه بالغ آنوفل ماکولیپنیس (anopheles maculipennis) از داخل اماکن شهرستان زنجان صید و در شرایط آزمایشگاهی نگهداری شد. بازوی داوطلبان با مقادیر مختلف اسانس و deet آغشته شد و آنوفل های ماده خون نخورده در تماس با آنها قرار گرفت. زیست سنجی آزمایشگاهی به صورت یک سوکور با 9 داوطلب انجام شد و در آن میزان و طول دوره ی دور کنندگی محاسبه گردید. یافته ها: تیمول، ژرانیول و کارواکرول اجزای اصلی اسانس کاکوتی بودند و و به ترتیب 36، 11 و 5 درصد از اسانس را تشکیل می دادند. دوز دورکنندگی 50 و 90 درصد این اسانس بر آنوفل ماکولی پنیس به ترتیب 1.7 و 3.67 میلی گرم بر سانتی مترمربع برآورد شد. غلظت 30 درصد اسانس تا 240 دقیقه مانع از گزش های آنوفل شد. میزان دور کنندگی اسانس در دوزهای بالای 2 میلی گرم بر سانتی متر مربع مشابه deet ، ولی در دوزهای کمتراز 1 میلی گرم بر سانتی متر مربع با deet متفاوت بود.نتیجه گیری: غلظت 30 درصد اسانس کاکوتی همانند deet بر آنوفل ماکولی پنیس دورکننده بوده و به مدت240 دقیقه مانع از گزش این آنوفل می شود. جهت افزایش کارایی این اسانس می توان سینرژیست هایی چون وانیل 5 درصد به آن افزود. همچنین مطالعات الکتروفیزیولوژیک، می تواند نشان دهنده ی نحوه ی تاثیر تیمول و کارواکرول در سطح مولکولی باشد.