بررسی عدالت فضایی در توزیع مراکز دندانپزشکی مبتنی بر سیستم اطلاعات جغرافیایی: مطالعه موردی در شهر اصفهان

زمینه و هدف: از مهم‌ترین پیامد‌های رشد شتابان شهرنشینی در دهه‌های گذشته، نظام توزیع ناهمگون مراکز خدمات شهری به ویژه خدمات درمانی و تشدید نابرابری اجتماعی بوده است. بنابراین، هدف این طرح بررسی توزیع فضایی مراکز دندانپزشکی در شهر اصفهان از دیدگاه عدالت فضایی بود.روش بررسی: این مطالعه به صورت مقطعی- تحلیلی در سال 1402 در شهر اصفهان انجام شد. داده‌های مورد نیاز در این طرح شامل داده جمعیت مناطق پانزده گانه شهر اصفهان، داده محدوده مناطق شهر اصفهان و مراکز دندانپزشکی شهر اصفهان وارد اکسل شدند. جمعیت مناطق از سالنامه آماری نفوس و مسکن به دست آمد. با مراجعه به سازمان نظام پزشکی اصفهان لیست دندانپزشکان شهر اصفهان و آدرس محل کار آن‌ها را گرفته و آدرس‌های موجود را یکی یکی در محیط گوگل ارث (google earth) وارد کرده و آن نقاط روی نقشه پیدا شد. با استفاده از نرم افزار arcgis 10.8 بر اساس مفاهیم gis (سیستم اطلاعات مکانی) به ارزیابی عدالت فضایی پرداخته است. در این تحقیق شاخص خود همبستگی موران برای بررسی نحوه توزیع مراکز دندانپزشکی به صورت تصادفی، پراکنده و یا خوشه‌ای و آنالیزهای لکه‌های داغ و شعاع همسایگی (مراکزی که در در محدوده این شعاع همسایگی باشد دسترسی و نزدیکی به مراکز بیشتر است‌) استفاده شد. میزان دسترسی جمعیت به مراکز دندانپزشکی با محاسبه نسبت بین جمعیت به فاصله هر بلوک آماری (parcel) از مراکز دندانپزشکی محاسبه و 3 دسته بندی (برخورداری کامل، نیمه برخوردار و فاقد برخورداری) انجام شد.یافته‌ها: z-score محاسبه شده در شاخص موران در سطح معنی‌داری 0.01، بزرگ‌تر از 2.58 حاصل شد در نتیجه الگوی توزیع مراکز دندانپزشکی در شهر اصفهان به شکل خوشه‌ای می‌باشد. همچنین ضریب موران مورد محاسبه (‌0.076) بزرگ‌تر از مقدار ضریب مورد انتظار (‌0.000055-) بود، بنابراین الگوی توزیع مراکز دندانپزشکی به صورت خوشه‌ای تایید شدکه از نظر عدالت فضایی مطلوب نیست. ضریب شعاع همسایگی نشان داد هرچه از مرکز شهر به سمت حاشیه شهر می‌رویم دسترسی‌ها به مراکز دندانپزشکی کمتر می‌شود. محاسبه دسترسی جمعیت به مراکز دندانپزشکی هم نشان داد که نواحی مرکز شهر برخوردارتر هستند. در حدود 60% مناطق برخوردار محدود به سه منطقه شهرداری بودند و 63% مساحت شهر در مناطق کم برخوردار قرار دارد.نتیجه گیری: پراکنش مراکز دندانپزشکی در سطح شهر اصفهان از توزیع متعادلی برخوردار نبوده و بیشترین تمرکز متعلق به مناطق مرکزی شهر و نه مناطق پرجمعیت می‌باشد. این امر برنامه ریزی مناسب برای ایجاد مراکز دندانپزشکی در قسمت‌های محروم و پرجمعیت شهر را ضروری می‌سازد.

assessment of spatial equity in distribution of dental centers based on geographic information system (gis): case study in isfahan city

background and aims: one of the most important consequences of the rapid growth of urbanization has been the unequal distribution of urban service specially health care services and escalation of social inequality of citizens. therefore, this study was aimed to analyze the spatial distribution of dental centers in isfahan from the perspective of spatial equity.materials and methods: this analytical cross-sectional study was conducted in 2023 in isfahan city. the required data including the population of the fifteen districts of isfahan city, the data of the geographic municipal areas and the dental centers of isfahan city were put into excell. the population data were gathered from the statistical yearbook of population and housing. the dentists’ data were gathered from the medical council. addresses of the dental centers were fed into the google earth and were found on the traffic map of isfahan. using the arc gis 10.8 software and based on the geographic information system concepts, the spatial justice was analyzed. moran’s autocorrelation index was used to determine the distribution pattern (cluster, scattered, random). hot spot analysis and nearest neighbor distance (centers in this radius would have more access) were used. access ratios were analyzed using the ratio of population to the distance of each parcel to the dental centers and then were categorized as privileged to, semi and unprivileged.results: z-score of moran test was more than the expected score of 2.58 at 0.01 level of significant, indicating the cluster pattern of dental settings distribution in isfahan. moran’s index (0.076) was much more than the expected equity coefficient (-0.000055), indicating again the cluster pattern of distribution which was not favorable in terms of spatial justice. the nearest neighbor distance analysis indicated that by moving from the center of the city to the outskirts of the city, access to dental centers decreased. access analysis determined that privilege areas of the city were located mostly in central municipal areas and about 60% of these areas were limited to three municipal regions. also, about 63% of the city area were categorized as unprivileged.conclusion: distribution of dental centers in the city of isfahan is not an equal distribution and the dental settings are mostly concentrated in the central areas of the city, not necessarily in high populated areas. there, this pattern necessitates the proper planning to establish dental settings in deprived and high-populated parts of the city.