امکان‌سنجی جایگزینی اهدای عضو بدل از مجازات سلب حیات یا قطع عضو

یکی از موضوعاتی که دربارۀ محکومان به مجازات سلب حیات مطرح می‌شود، اجرای مجازات قصاص یا اعدام از طریق جایگزینی آن به اهدا و انتقال عضو است. در این شیوه با جداسازی اعضای قابل اهدا یا انتقال فرد محکوم، به زندگی او پایان داده می‌شود. قطع عضو یک انسان زنده به منظور پیوند به بدن انسان دیگر، دارای سه فرض است که در دو فرض آن تزاحم بین اضرار به نفس و نجات جان بیمار تصور می‌شود؛ زیرا عضوی که از اعضای بدن انسان زنده برای پیوند به دیگری برداشته می‌شود یا از اعضای حیاتی انسان است که اهدای آن موجب مرگ اهداکننده می‌شود، یا از اعضای غیرحیاتی است و با اهدای آن اهداکننده نمی‌میرد؛ ولی در روند و ادامه زندگی با مشکلاتی روبرو می‌شود؛ ازاین‌رو تعیین ماهیت انتقال اهدا یا فروش، داوطلبانه‌بودن، شرط جایگزینی آن بدل از مجازات سالب حیات، سازوکارهای نظارتی و چگونگی مقابله با نقض موارد یادشده مورد بحث قرار گرفته‌اند. روش تحقیق در این نوشتار توصیفی تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای است. این پژوهش نشان می‌دهد فرایند جایگزینی مجازات‌های سلب‌کنندۀ حیات از طریق اهدا یا فروش عضو با مشکلات عدیده‌ای روبرو است و بر اساس ماده 40 آیین‌نامه شیوۀ اجرای احکام حدود، سلب حیات .... مصوب 1398، مقامات محترم قضایی اگر به هر دلیلی بخواهند به غیر از روش‌های مذکور در آیین‌نامه به اجرای مجازات سالب حیات حکم کنند، در دایره طرق خاصی که در تراث فقهی وجود دارد باید رای صادر نمایند؛ زیرا قصاص نفس یا اعدام باید به شیوه‌های متعارف اجرا گردد. درنتیجه تعیین شیوۀ مجازات سالب حیات به طریقی که امکان اجابت درخواست محکومان در اهدای عضو فراهم گردد (مانند عمل جراحی انتقال عضو) در شرایط فعلی مجوز قانونی صریحی ندارد و به ‌لحاظ شرعی نیز اختلاف دیدگاه وجود دارد.

feasibility study on organ donation as an alternative to capital punishment or amputation

one of the key discussions regarding individuals sentenced to capital punishment is the possibility of replacing execution or qisas (retributive justice) with organ donation and transplantation. in this method, the convict’s viable organs are removed and transplanted, leading to their death. the removal of an organ from a living person for transplantation presents three scenarios, two of which involve a conflict between harming the donor and saving a patient's life. in one scenario, a vital organ is removed, causing the donor’s death. in another, a non-vital organ is donated, meaning the donor survives but faces difficulties in their daily life.this study explores the legal and ethical implications of organ donation or sale as an alternative to capital punishment, addressing key concerns such as voluntary consent, legal oversight, and mechanisms to prevent violations. the research follows a descriptive-analytical approach using library sources.findings indicate that replacing capital punishment with organ donation faces significant challenges. according to article 40 of the 2019 executive regulations on hudud (islamic prescribed punishments), judicial authorities must adhere to traditional and established methods of execution outlined in islamic jurisprudence. as a result, implementing capital punishment in a way that accommodates an inmate’s request for organ donation—such as through surgical organ removal—currently lacks explicit legal authorization and remains a subject of debate in islamic law.