اسباب تملک و کاربرد آن در حوزه آفرینش‌های فکری

ماده 140 یکی از مواد بسیار مهم قانون مدنی ایران است که به قلمرو تملّک و ملکیت شخص می پردازد. قانون‏گذار در این ماده، موارد ذیل را از زمره اسباب تملّک دانسته است: تعهدات، احیای اراضی موات، حیازت، شفعه و ارث. احکام هر یک از مواد مذکور در قانون مدنی بیان شده است. یکی از موضوعات مهم و جدید در عصر حاضر، آفرینش‏های فکری و چگونگی مالکیت دارندگان آثار فکری و تطبیق اسباب مالکیت بر آن‏هاست. تحقیق حاضر به واکاوی و پژوهش در این موضوع پرداخته است.در این جستار، نخست واژگان مرتبط با موضوع اصلی نظیر مال، ملک و حق بررسی تطبیقی شده است تا موضوعات نوپدید در جایگاه خود قرار گیرد، سپس دیدگاه‏های فقیهان و حقوقدانان مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه تحقیق نشان می‏دهد که اولاً با اثبات حق و ملک در مورد آثار فکری توسط برخی ادله مانند: سیره عقلا و قاعده تسلیط و ثانیاً با الغای خصوصیت در مورد بیع عین که پافشاری برخی فقیهان بزرگ در مورد اختصاص بیع به عین را در پی داشته و تعمیم آن به سایر موارد بیع، اعم از بیع منفعت و بیع حقوق با استفاده از صحیحه ابو بردة بن ‌رجا، بتوان به بیع آثار فکری نیز تسری داد. همچنین در مورد اعراض مالک از اموال خود، با توجه به روایت سکونی و با الغای خصوصیت از مورد روایت و تعمیم آن، حکم اعراض به سایر اموال از جمله آثار فکری، قابل تسری است.

conditions of ownership and their application in the realm of intellectual creations

article 140 of the iranian civil code is crucial because it defines the scope of possession and ownership. this article specifies several causes of ownership, including obligations, the revival of unused lands, acquisition, preemption, and inheritance. the civil code details the regulations for each of these causes. a contemporary issue involves intellectual creations and determining how ownership of intellectual property can be defined in line with these established causes of ownership. this study delves deeply into this issue.initially, this research conducts a comparative analysis of terms like property, possession, and rights to correctly position emerging topics within the legal framework. it then reviews the perspectives of both jurists and legal scholars. the findings suggest that, firstly, establishing rights and ownership concerning intellectual works can be justified through evidence such as customary practices and the principle of taslit (dominion over property). secondly, by challenging the restriction of sales to tangible items—a view strongly held by some jurists—and extending it to encompass other forms of transactions, including the sale of benefits and rights, based on the sound narration of abu burdah ibn rajā, it is possible to extend the sale to intellectual works. additionally, regarding an owner's renunciation of property, guided by sukkuni’s narration and by broadening the context of this narration, the concept of renunciation can be extended to various types of property, including intellectual creations.