ذوالقرنین در میان نور و ظلمت

از جمله شخصیت هایی که در قرآن از آنها یاد شده، ذوالقرنین و بنا به استوارترین نظریه ای که تاکنون درباره او داده شده، با کورش هخامنشی (539-560 ق. م) یکی دانسته شده است. اما مفسران قرآن شخصیت های تاریخی دیگری از قبیل: فریدون، جمشید، عبدالله بن ضحاک، هرمس و اسکندر یونانی (پسر فلیپ) را نیز به جای او نشانده اند.در قرآن از وی به دو صفت مهرورزی و دادگستری یاد شده و در احادیث جنبه های دیگری از شخصیت او آشکار شده است. اما به کمال شگفتی، تمام صفات مذکور از سوی مفسران به اسکندر نسبت داده شده و اسکندر را ذوالقرنین پنداشته اند: که در غالب متون تفسیری و در رساله های فلسفی و اخلاقی و هم در منابع عرفانی اسلامی به وفور آمده است و به تدریج قوان یافته که گاه در مقابل نظرات دیگر مخالفت و مقاومت شده است. اما اطلاعات تاریخی اخیر، چنین نظری را محل تردید قرار داده است. شخصیت هایی که اسکندر از این راه در طول تاریخ به خود گرفته عبارتند از: 1- شخصیت سیاسی با مکانت پادشاهی 2- حکیمی بارع که سایه حکمت و اندیشه والای او بر سراسر رساله های حکمت و اخلاق مشهود است و این نفوذ از مباحث عالیه معرفت النفس گرفته تا علم تدبیر منزل و سیاست مدن را در بر گرفته است:3-سیمای عرفانی؛ که شواهد فراوانی در شعر عرفانی دارد. به گمان نویسنده این مقاله، این اشتباه تاریخی سه دلیل عمده داشته است: 1- شکست ایران از اسکندر 2- اولین کسی که اسکندر را همان ذوالقرنین دانست، ابن سینا بود و بنا به بزرگی شخصیتی، اشتباهش نیز بزرگ و لذا تاثیر گذار بود.3- شخصیت اسکندر پسر فلیپ با اسکندر افرودیسی اختلاط یافته است. نظر به این تسامحات، عدم اصالت این داستان پردازی ها روشن می گردد، اما در پس این دوره رازی است و حقیقتی؛ و آن اینکه، ذوالقرنین در حقیقت مرتبه انسان کامل و یا صاحب مقام «برزخیه کبری» است که این مقاله به بررسی آن ختم می شود.