جایگاه علی ابن ابیطالب در رویای سلطان‌ علی مشهدی بر اساس نظریۀ وحی فارابی

سلطان‌ علی مشهدی، خوشنویس شهیر عهد تیموری و بزرگ استاد قلم نستعلیق که نامش بر تارک هنر ایران‌زمین نقش بسته، در رسالۀ پرآوازۀ خویش، صراط السطور، چنین مذکور داشته که نیّت روزۀ علی ابن ابیطالب(ع) کرده، شبی در عالم رویا (خواب)، علی ابن ابیطالب(ع) به خواب او آمده و اسرار خط به وی آموخته است. پژوهش حاضر که به روش توصیفی  تحلیلی و از طریق مطالعات اسنادی و منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته، می‌کوشد با تفسیر روایت رویای سلطان‌علی مشهدی بر مبنای نظریۀ وحی حکیم ابونصر فارابی، جایگاه علی ابن ابیطالب(ع) را در رویای محل بحث مورد واکاوی قرار داده، تاویل نماید. فارابی، موسس فلسفه اسلامی، نخستین فیلسوف در سیر تاریخ فلسفۀ اسلامی است که به نحوی روشمند، به تبیین مسئلۀ وحی پرداخته، با توسل به رویا، امکان تجربه وحیانی را تبیین می‌نماید. بیانی که در تاریخ فلسفۀ اسلامی تبدیل به بنیاد اندیشۀ فلاسفۀ بزرگ اسلامی گشته، پرورانده و به اوج خود می‌رسد. این مقاله در پی پاسخ به پرسش چیستی جایگاه علی ابن ابیطالب(ع) در رویای سلطان‌علی مشهدی بر مبنای نظریۀ وحی فارابی، ابتدا با نگاهی اجمالی به آراء فارابی خاصّه نظریۀ وحی وی پرداخته، در ادامه با گزارش روایت رویای یادشده و همچنین بسترهای فکری آن به مسیر خود ادامه می‌دهد. در گام بعدی، پژوهش کنونی جایگاه علی ابن ابیطالب(ع) را بر اساس آراء ابونصر فارابی و بر مبنای نظریۀ وحی او مورد مطالعه قرار داده، سرانجام نشان می‌دهد که علی ابن ابیطالب(ع) در روایت رویای مذکور در مقام عقل فعال (عقل دهم) ظاهر شده، حلقۀ وصل عالم ملک با ملکوت و همچنین طریق انتقال معرفت و فیض الهی به قلب و جان هنرمند خوشنویس است. ‌

the role of ali ibn abi talib in sultan ali mashhadi’s dream based on farabi’s revelation theory

the second iranian script of persian calligraphy, nastaliq, gradually emerged in the late 7th and early 8th centuries ah. for this reason, the timurid period is considered one of the most important periods in the development of the nastaliq script. a famous calligrapher in the timurid era and the great master of nastaliq script, sultan ali mashhadi (1437-1520 ce), whose name is imprinted on iranian calligraphy mentioned in his famous treatise, “serat al-sotour”, that he had had a great passion for calligraphy to such an extent that he had decided to fast for ali ibn abi talib, the first imam of shiites so that his calligraphy could reach to the highest point. after that, one night, he dreamed of ali ibn abi talib in his dream, observing his handwriting and teaching him the secrets of calligraphy. this research, based on the mentioned dream, and using a descriptive-analytical method and through documentary studies and library sources, aims to interpret the story of sultan ali mashhadi’s dream by considering hakim abu nasr farabi’s theory of revelation to analyze the role of ali ibn abi talib in sultan ali mashhadi’s dream.the founder of islamic philosophy, hakim abu nasr farabi, was the first philosopher in the history of islamic philosophy who methodically illuminated the issue of revelation and subsequently the prophethood mission. in his view of revelation theory, he explains the possibility of revelatory experience by resorting to dreams. this view has been developed and become the foundation of the great islamic philosophers’ thoughts in the history of islamic philosophy. to clarify the role of ali ibn abi talib in sultan ali mashhadi’s dream based on farabi’s revelation theory, this article first casts a glance at farabi’s views, especially his theory of revelation, and then continues the research by discussing the previously mentioned dream and its intellectual basis.in the next step, the role of ali ibn abi talib is studied based on abu nasr farabi’s views and his theory of revelation. finally, according to the analyses and documentation represented in the last part of the study, this research shows that ali ibn abi talib not only appeared in sultan ali mashhadi’s dream as the active intellect (the tenth intellect) in farabi’s revelation theory but also had the same responsibility. in this role, ali ibn abi talib, as the active intellect, connects the material world with the transcendental one and provides the possibility of transferring knowledge and divine grace to the heart and soul of the calligrapher. sultan ali mashhadi, who left behind his materialistic and mundane interests by fasting, made it possible to receive divine grace in his dream through the guidance of ali ibn abi talib.