تحلیل انتقادی مواجهۀ فقیهان با روایات رهنمون بر توسعۀ موارد زکات

زکات در شمار واجبات عبادی اسلام قرار دارد که ادای آن ثمرات گوناگون اجتماعی، اقتصادی و اخلاقی در پی دارد. یکی از فروعات مربوط به این فریضه، مواردی است که زکات به آن‌ها تعلق می‌گیرد. در این‌باره، دو دسته کلی از روایات وجود دارد: بر اساس دسته‌ای، موارد زکات در نُه مورد منحصر است و ظاهر دستۀ دیگر، بر امکان توسعۀ موارد زکات دلالت دارد. فقیهان در مواجهه با روایات دستۀ دوم، سه رویکرد را برگزیده‌اند: طرح آن‌ها، حمل بر استحباب یا حمل بر تقیه. این پژوهش با روش توصیفی–تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع اسنادی، به تحلیل روایات یادشده پرداخته است. پس از تبیین و نقد هر یک از رویکردها، ناکارآمدی آن‌ها در رفع تعارض روایات اثبات شده است. در گام بعد، برای ارائۀ رویکردی مناسب، شماری از روایات به‌عنوان شاهد جمع مورد استناد قرار گرفته‌اند که دربردارندۀ مولفه‌هایی چون عفو رسول خداˆ (ص) از سایر موارد، عفو زکات خرما توسط امام کاظم (ع)†، ثبوت زکات برنج برای مردم اهل عراق، و وابسته بودن موارد زکات به نظر معصوم† هستند. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد که بر اساس این روش، موارد زکات وابسته به شرایط زمانی، مکانی یا مصالح بوده و معصوم† یا حاکمان صالح دولت اسلامی می‌توانند موارد آن را تعیین کنند.

critical analysis of jurists’ approaches to narrations guiding the expansion of zakat cases

zakat is one of the obligatory acts of worship in islam, producing various social, economic, and ethical benefits. one of the subsidiary issues relates to the items subject to zakat. regarding this, two general categories of narrations exist: one limits the items to nine specific cases, while the other suggests the possibility of expanding zakat cases. jurists have adopted three approaches to the latter narrations: rejection, interpreting as recommended actions, or interpreting as taqīyah (precautionary practice). this study employs a descriptive-analytical method and evidentiary sources to analyze these narrations. following the examination and critique of each approach, results show that none effectively resolves the contradictions in narrations. subsequently, a set of narrations is introduced as collective evidence, which includes factors such as the prophet’s (pbuh) forgiveness regarding other cases, exemption of zakat on dates by imam kazim (pbuh), confirmation of zakat on rice for iraqi people, and dependence of zakat items on infallible leader’s opinion. the research concludes that zakat cases are contingent on temporal, spatial, or communal interests, and can be determined by the infallible imam or righteous rulers of the islamic state.