تحلیلی بر روش اجتهادی امام خمینی(ره) و محقق خویی(ره)، با تاکید بر کتاب الخلل‌ فی‌ الصلاة

تحلیل روش اجتهادی، آن ‌هم به شکل مقایسه‌ای، یکی از انواع روش‌های پژوهشی مدرن، کارآمد و محبوب در جامعۀ علمی در حال حاضر است. لذا پژوهش حاضر به نحو مشخص، با هدف تبیین روش اجتهادی امام خمینی(ره) و محقق خویی(ره) و نیز تبیین نحوۀ استنباط احکام توسط این دو فقیه صورت گرفته است. پژوهش فرارو با روش تحلیلی و توصیفی در کتاب الخلل‌ فی‌ الصلاةِ امام‌خمینی(ره) و مباحث الخلل‌ فی‌ الصلاةِ موسوعۀ محقق خویی(ره) به استقرا پرداخته و با به دست آوردن روش هر یک از این دو اندیشمند، طی تحلیل و تطبیق انجام‌شده نشان داده که فرایند و بهره‌گیری ایشان از قواعد فقهی و اصولی در استنباط احکام با یکدیگر متفاوت است، هرچند برایند فتوا در خیلی از مواقع یکی است. نقطۀ ثقل در عمل استنباط در روش تطبیقی محقق خویی(ره) تمرکز بر قاعده و تطبیق قاعده است. مقصود از قاعده، اعم از قاعدۀ اصولی، فقهی و رجالی است و مقصود از تمرکز بر تطبیق آن، التزام قاطع و آشکار نسبت به نتیجۀ آن و پایبندی به مُرّ این نتیجه است. این در حالی است که نقطۀ ثقل در روش تحلیلی امام خمینی(ره) در استنباط توجه به تمام قواعد و کوشش برای تجمیع آنها و راه یافتن از رهگذر این تجمیع به صدور فتوا در امور شرعی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که امام خمینی(ره) غالباً از روش تحلیلی و محقق خویی(ره) غالباً از روش تطبیقی بهره برده‌ و چنین نیست که این دو فقیه، صد‌درصد از یک روش مشخص استفاده کرده باشند.

an analysis of the ijtihadi method of imam khomeini and grand jurist ayatollah khoei with emphasis on the book ’al-khilal fi al-salah’ (the deficiencies in prayer)

analyzing the ijtihadi method (islamic juristic/ islamic legalreasoning), especially in a comparative manner, is one of themodern, efficient, and popular research methods in the currentacademic community. based on this, the present research isspecifically aimed at explaining the ijtihad method of imamkhomeini and ayatollah khu’i, as well as clarifying the way inwhich these two islamic jurists have derived legal rulings. thepresent research, using an analytical and descriptive method,has inductively studied the book of al-khalal fi al-salat(arabic: الخلل فی الصلاه ) by imam khomeini and the discussions onal-khalal fi al-salat in the encyclopedia of muhaqqiq khoei .by extracting the method of each of these two scholars throughthe analysis and comparison conducted, it has been determinedthat their process and utilization of jurisprudential and usuli(principles of jurisprudence) rules in the method of derivingrulings are different from each other, although the outcome ofthe fatwa (legal opinion) is often the same. the focal point inthe process of derivation in the comparative method ofayatollah khu’i is the focus on the rule and the application ofthe rule. by rule, it is meant broadly encompassing usuli(principles of jurisprudence), fiqhi (jurisprudential), and rijali(relating to the science of narrators) rules. and the purpose offocusing on its application (of the rule) is a decisive andcompletely clear commitment to its result and adherence to theexact(essential/core) outcome. while the central point in theanalytical method of imam khomeini (ra) in the process ofderiving rulings (istinbāṭ) is attention to all rules and striving tocombine them, and finding a way, through this combination, toissue fatwas (legal opinions) on religious matters. the findingsof the research indicate that imam khomeini predominantlyhas employed the analytical method, while ayatollah khu’ipredominantly has used the comparative method. it is not thecase that each of these two jurists exclusively(completely)relied on one specific method.