بررسی ارتباط درآمدهای مالیاتی و کسری بودجه دولت در اقتصاد ایران

توسعه اقتصادی اصلی‌ترین هدف اقتصادی کشورهای در حال توسعه است. در این راستا سیاست‌های مالی با تصحیح فعالیت‌ها به تحقق این هدف کمک می‌نمایند. سیاست‌های مالی نقش پویایی در فرآیند توسعه اقتصادی کشورهای جهان دارند. کارایی سیاست‌های مالی در گرو تناسب و ترکیب ابزارهای مالی یعنی درآمدها و مخارج دولتی و نیز انعطاف‌پذیری و تاثیرگذاری آنها بر اهداف اقتصادی است. در اقتصاد ایران، وابستگی بودجه دولت به درآمدهای نفتی و انعطاف‌ناپذیری مخارج دولت، باعث ناکارآمدی سیاست‌های مالی شده که این موضوع به نوبه خود نقش درآمدهای مالیاتی را در کاهش کسری بودجه دولت و نوسانات آن کم‌رنگ کرده است. در این پژوهش، سعی کرده‌ایم تا ابتدا با استفاده از آزمون علیت گرنجر دو متغیره، رابطه علی و معلولی بین درآمدهای مالیاتی، کسری بودجه- با احتساب درآمدهای نفتی و بدون احتساب درآمدهای نفتی- و درآمدهای نفتی را مورد آزمون قرار دهیم. این آزمون هم بر روی مقادیر اسمی ‌و هم بر مقادیر واقعی صورت گرفته است. در مرحله بعد نیز با استفاده از رویکرد خودتوضیح برداری ساختاری (svar) به بررسی رابطه بین مالیات‌ها و کسری بودجه پرداخته‌ایم. نتایج آزمون علیت گرنجر نشان می‌دهد یک رابطه علیت دو طرفه میان درآمدهای مالیاتی و کسری بودجه بدون نفت وجود دارد و نشان می‌دهد فرضیه همزمانی مالی در مورد مالیات و کسری بودجه بدون نفت به قیمت‌های جاری صادق است. اما در مورد کسری بودجه با احتساب درآمدهای نفتی، نتایج نشان دهنده وجود رابطه علیت گرنجر از جانب مالیات‌ها به سمت کسری بودجه با نفت است. همچنین، بررسی رابطه علیت گرنجر را بین درآمدهای نفتی و کسری بودجه نشان می‌دهد که درآمدهای نفتی علت کسری بودجه هستند، اما در مقادیر واقعی فرضیه جداسازی توابع مالیات و کسری بودجه بدون نفت مورد پذیرش قرار می‌گیرد. نتایج تجزیه واریانس درآمدهای مالیاتی نشان می‌دهد، نقش تکانه حاصل مخارج دولتی در توضیح نوسانات درآمدهای مالیاتی بسیار ناچیز است. نتایج تجزیه واریانس کسری بودجه نشان می‌دهد که تکانه‌های نفتی بیشترین نقش را در توضیح تغییرات کسری بودجه بر عهده داشته و این نتیجه بیانگر وابستگی بالای بودجه به درآمدهای نفتی است. تکانه مخارج دولتی پس از تکانه درآمدهای نفتی بیشترین سهم را در توضیح نوسانات کسری بودجه برعهده دارد و کاهش مخارج دولت یکی از مهم‌ترین راه‌های کاهش کسری بودجه دولتی در اقتصاد ایران است. توابع واکنش آنی تجمعی برای کسری بودجه نشان می‌دهد که یک شوک مثبت به اندازه یک انحراف معیار در درآمدهای نفتی باعث کاهش کسری بودجه دولت در کوتاه‌مدت می‌شد، ولی اثر آن در بلندمدت خنثی می‌شود. تکانه مخارج دولتی بیشترین تاثیر را روی کسری بودجه داشته و یک شوک مثبت در مخارج دولتی می‌تواند کسری بودجه را به میزان زیادی افزایش دهد که نشان می‌دهد کاهش مخارج دولتی مهم‌ترین راه کاهش کسری بودجه دولت است.