روشهای جایگزین حل اختلاف بین اشخاص حقوق خصوصی و بانک‌ها : تحلیل تطبیقی ایران و فرانسه

روش‌های جایگزین حل و فصل اختلاف (adr) شامل داوری، میانجی‌گری و سازش، به‌عنوان سازوکارهای نوین، به تدریج جایگاهی کلیدی در نظام‌های حقوقی کشورهای مختلف از جمله ایران و فرانسه یافته‌اند. با این که هر دو کشور در چارچوب نظام حقوق مدنی و تجاری از شباهت‌های ساختاری برخوردارند، تفاوت‌های عمیق در بسترهای فرهنگی و روند تکاملی تاریخیِ به‌کارگیری adr، تمایزاتی بین این دو سیستم پدید آورده است. این پژوهش با رویکردی تطبیقی، به تحلیل کاربرد روش‌های جایگزین در حل اختلافات بین اشخاص حقوق خصوصی و بانک‌ها در ایران و فرانسه پرداخته و امکان‌سنجی بهره‌گیری از تجارب فرانسه در تقویت نهادهای مرتبط با adr در ایران، را مورد بررسی قرار می‌دهد.اثربخشی ساز و کارهای جایگزین حل و فصل اختلاف در هر کشور، متاثر از دو عامل کلیدی قوانین موضوعه و الگوهای فرهنگی-اجتماعی است. در ایران، اگرچه نظام حقوقی از فرآیندهای adr به‌ویژه در حوزه‌های اختلافات خانوادگی و تجاری حمایت می‌کند، اما نهادینه‌سازی این روش‌ها در حل اختلافات بانکی هنوز با چالش‌های ساختاری روبه‌روست. در مقابل، فرانسه با تکیه بر چارچوبی پیشرفته و نظام‌مند ، میانجی‌گری، سازش، و داوری را به‌عنوان جایگزین‌های کارآمدِ فرآیندهای قضایی سنتی ترویج می‌دهد. اصلاحات قضایی سال 2019 در این کشور، با تاکید بر تقویت نقش adr و کاهش تراکم پرونده‌های قضایی، گامی موثر در جهت نهادینه‌سازی حل‌وفصل اختلافات خارج از محاکم قضایی محسوب می‌شود. دستگاه قضایی فرانسه با رویکردی فعالانه، مزایای میانجی‌گری نظیر کاهش هزینه‌های زمانی و مالی و دستیابی به راه‌حل‌های مبتنی بر توافق را به رسمیت می‌شناسد. همچنین، ساختارهای حقوقی این کشور، توافق‌های حاصل از فرآیندهای میانجی‌گری را دارای ضمانت اجرایی قلمداد می‌کند، الگویی که می‌تواند برای ایران در جهت تقویت پشتیبانی نهادی از adr مورد توجه قرار گیرد.نتایج این پژوهش تطبیقی نشان می‌دهد که تفاوت‌ در زمینه‌های حقوقی و بسترهای فرهنگی تاثیری بنیادین بر کارآمدی سازوکارهای adr دارند. با وجود تعهد نظری هر دو کشور به توسعه‌ی این روش‌ها، موفقیت در حوزه‌ی حل و فصل غیر قضایی اختلافات بانکی، مستلزم تلفیق هوشمندانه‌ی الگوهای حقوقی پیشرفته (مانند چارچوب فرانسوی) با انطباق این روش‌ها با هنجارهای فرهنگی و قانونیِ بومی است. به‌عنوان مثال، اتخاذ سیاست‌هایی برای آموزش عمومی ذی‌نفعان و ایجاد نهادهای تخصصیِ میانجی‌گری در حوزه‌ی بانکی،تدوین قوانینی در راستای الزام آور بودن نتایج حاصل از میانجیگری و سازش، می‌تواند گامی موثر در جهت تحقق این هدف در ایران باشد.

alternative dispute resolution methods between private legal entities and banks: a comparative analysis of iran and france

alternative dispute resolution (adr) methods, including arbitration, mediation, and conciliation, as innovative mechanisms, have progressively gained a pivotal position within the legal systems of various countries, including iran and france. while both nations share structural similarities within the framework of civil and commercial law systems, profound differences in cultural contexts and the historical evolutionary trajectory of adr implementation have created distinctions between these two systems. this research, adopting a comparative approach, analyzes the application of alternative methods in resolving disputes between private legal entities and banks in iran and france, and examines the feasibility of utilizing french experiences to strengthen institutions related to adr in iran. the effectiveness of alternative dispute resolution mechanisms in any country is influenced by two key factors: enacted laws and socio-cultural patterns. in iran, although the legal system supports adr processes, particularly in the areas of family and commercial disputes, the institutionalization of these methods in resolving banking disputes still faces structural challenges. in contrast, france, relying on an advanced and systematic framework, promotes mediation, conciliation, and arbitration as efficient alternatives to traditional judicial processes. the judicial reforms of 2019 in this country, emphasizing the strengthening of adr’s role and reducing the density of judicial cases, represent an effective step towards institutionalizing dispute resolution outside of judicial courts. the french judicial system, with a proactive approach, recognizes the advantages of mediation, such as reducing time and financial costs and achieving agreement-based solutions. furthermore, the legal structures of this country consider agreements resulting from mediation processes as having enforceable guarantees, a model that could be considered for iran in order to strengthen institutional support for adr. the results of this comparative research indicate that differences in legal fields and cultural contexts have a fundamental impact on the efficiency of adr mechanisms. despite the theoretical commitment of both countries to the development of these methods, success in the field of non-judicial resolution of banking disputes requires a judicious integration of advanced legal models (such as the french framework) with the adaptation of these methods to indigenous cultural and legal norms. for example, adopting policies for public education of stakeholders and establishing specialized mediation institutions in the banking sector, enacting laws to make the results of mediation and conciliation binding, could be an effective step towards achieving this goal in iran.