واکاوی فقهی قراردادهای هوشمند و کاربردهای آن در بانکداری و مالی اسلامی

در سال‌های اخیر، قراردادهای هوشمند و همچنین فناوری بلاک‌چین شاهد یک روند رو به رشد غیرقابل چشم‌پوشی در صنعت مالی و بانکی بوده است. قراردادهای هوشمند، که ریشه در بلاکچین دارند، اجازه می‌دهند شرایط قراردادی یک توافقنامه به‌طور خودکار و بدون دخالت شخص ثالث به‌نحو قابل اعتمادی اجرا شوند. این نوع قرارداد از مزیت‌هایی همچون استقلال طرف‌های متعاهد، خوداجرایی و خودکار بودن، سطح بالای امنیت و حفاظت، شفافیت مطلق در اجرای قرارداد، کاهش هزینه‌های معاملاتی و اداری و افزایش سرعت برخوردار است. استفاده از قراردادهای هوشمند در صنعت بانکداری اسلامی نیازمند این است که در ابتدا چارچوب و ماهیت قراردادی آن مشخص شود و سپس از رعایت ارکان و ضوابط مربوط به عقود اسلامی در آن اطمینان حاصل شود. از نظر شناخت ماهوی، قراردادهای هوشمند را می‌توان به عنوان قرارداد الحاقی یا معاطات پذیرفت یا اینکه ماهیت مستقلی برای آن در نظر نگرفت و آن را تابع عقد اصلی دانست. اما از مهم‌ترین چالش‌ها و شبهات شرعی قراردادهای هوشمند، مبهم بودن «طرفین عقد» به دلیل ویژ‌گی استقلال طرف‌های متعاهد و عدم رعایت ضوابط مربوط به مشروعیت «موضوع عقد» به دلیل معاملات غیرمجاز از جمله قاچاق، قمار، فروش مواد مخدر و است. همچنین از ظرفیت قراردادهای هوشمند نیز می‌توان در راستای کاهش پیچیدگی‌ عقود، مدیریت ریسک‌های قراردادی، کوتاه‌کردن دوره تسویه بدهی، افزایش سهم از بازار از طریق ارتقای کیفیت خدمات مالی، بهبود فضای کسب و کار و درنهایت دستیابی به رضایت مشتریان بهره‌برداری کرد.