چالش‌ها و راه‌کارهای گریز از تمرکزنگری در دادرسی اداری ایران: با نگاهی به مدل فرانسوی

در نظام حقوقی فرانسه که از سیستم دوگانگی دادگاه‌ها بهره برده است، برای رسیدگی به دعاوی اداری، مراجع خاصی به نام دادگاه‌های اداری وجود دارد که در راس این دادگاه‌ها شورای دولتی قرار می‌گیرد. ایران نیز درزمینهٔ دادرسی اداری از کشور فرانسه تاثیر پذیرفته و دیوان عدالت اداری را با الگوبرداری از شورای دولتی، برای رسیدگی به دعاوی اداری تاسیس نموده است. بااین‌حال در ساختار دادرسی اداری، از تجربیات این کشور بهرهٔ کافی نبرده و برخلاف مدل فرانسوی نگرشی متمرکز بر دیوان دارد؛ به‌نحوی‌که توامان یک مرجع قضایی تالی و عالی در رسیدگی به دعاوی اداری محسوب می‌شود. چنین امری در ادامهٔ راه معضلات و چالش‌هایی را برای نظام حقوقی ایجاد کرده است. نوشتار حاضر، با روش تطبیقی- توصیفی- تحلیلی بر آن است تا ضمن شناسایی امتیازات دادرسی اداری تمرکرزدا، با یک نگاه کل‌گرایانه، آسیب‌ها و چالش‌های موجود درزمینهٔ دادرسی اداری تمرکزگرا را بررسی نموده و در هر قسمت با ارائهٔ تدابیر و راهکارهای حقوقی با استفاده از رهیافت‌های حقوق تطبیقی، به ترسیم نظام مطلوب در این زمینه کمک نماید. ازجمله چالش‌های مشهود نظام تمرکزگرا، نقض اصل دسترسی آسان و ارزان به دادگستری، عدم توجه به آمایش قضایی، تعبیه مراجع شبه‌قضایی به جای قضایی، غیرحضوری بودن و اطاله دادرسی است. ازجمله امتیازات نظام تمرکززدا، تضمین اصل دسترسی آسان و ارزان به دادگستری، توجه به آمایش قضایی، حضوری بودن، تسریع در دادرسی و اجرای آرا است. راهکار عمده، جانشین‌سازی نظام تمرکزگرا به تمرکززداست.

challenges and solutions to avoiding centralization in administrative adjudication in iran: with a view to the french model

in the french legal system, which employs a dual court system, there are specialized bodies known as administrative courts to handle administrative disputes, with the council of state at the head of these courts. iran has also been influenced by france in the area of administrative justice and has established the administrative justice court, modeled after the french council of state, to adjudicate administrative disputes. however, in its administrative adjudication structure, iran has not fully benefited from the experiences of france and, contrary to the french model, has a centralized approach where the administrative justice court serves as both an appellate and a supreme authority in administrative disputes. this situation has led to issues and challenges for the legal system. this paper, using a comparative-descriptive-analytical method, aims to identify the advantages of a decentralized administrative adjudication system and, with a holistic view, to examine the existing problems and challenges of a centralized administrative adjudication system. it will also offer legal measures and solutions, employing comparative legal approaches, to outline an ideal system in this area. among the visible challenges of the centralized system are the violation of the principle of easy and affordable access to justice, lack of judicial organization, the presence of quasi-judicial instead of judicial bodies, lack of in-person proceedings, and prolonged litigation. among the advantages of a decentralized system are the guarantee of the principle of easy and affordable access to justice, attention to judicial organization, in-person proceedings, expedited adjudication, and enforcement of rulings. the major solution proposed is to replace the centralized system with a decentralized one.