حق مقاومت در اسناد بین‌المللی و قوانین اساسی (با نگاهی به قانون اساسی ایران)

تاریخ مملو از مبارزات مردمی علیه ظلم و استبداد است. وقتی حکومت برخلاف رژیم دموکراتیک موجود عمل می‌کند و با انحراف و کج‌روی از آن، نظم مبتنی بر قانون اساسی را به مخاطره می‌اندازد، وجود سازوکاری برای حفاظت از حاکمیت قانون اساسی ضروری به نظر می‌رسد. بدین منظور نظام‌های دموکراتیک دنیا سال‌هاست که به مسئله «حق مقاومت» پرداخته و آن را در حقوق اساسی خود نهادینه کرده‌اند. بااین‌ح، این مسئله در نظام حقوقی ایران مغفول مانده و تاکنون پژوهشی حقوقی در این زمینه صورت نگرفته است. ضعف نظری موجود باعث شد تا به‌منظور توسعه ادبیات حقوق عمومی، پژوهشی دقیق و جدی در این راستا انجام گیرد. مقاله حاضر که به روش توصیفی و تحلیلی نگاشته شده، به دنبال پاسخ به این پرسش است که حق مقاومت در اسناد بین‌المللی و قوانین اساسی، به‌طور خاص قانون اساسی ایران، چه جایگاهی دارد؟ نتایج تحقیق نشان می‌دهد که از منظر اسناد بین‌المللی حق مقاومت یکی از حقوق بنیادین بشر محسوب می‌شود. این حق همچنین بنا به عملکرد دوگانه خود (آینده‌نگر و عقب نگر) در قوانین اساسی متعددی رسمیت یافته است. در قانون اساسی ایران نیز حق مقاومت به اعتبار «حق حاکمیت و تعیین سرنوشت مردم» و یا «امربه‌معروف و نهی از منکر مردم نسبت به دولت» قابل استنباط است. مقاومت همچنین در قالب «اجتماعات غیرمسالمت‌آمیز» و به‌عنوان «ضمانت اجرای مردمی سلب حقوق و آزادی‌ها» قابل دفاع است.

right to resistance in international documents and constitutions (with a look at the constitution of iran)

history is full of popular struggles against oppression and tyranny. when a government undermines the existing democratic regime and jeopardizes the constitutional order, there is a need for a mechanism to safeguard the rule of the constitution. to address this, democratic systems worldwide have long recognized the concept of the right to resistance (rtr) within their constitutional laws. however, this issue has been overlooked in iran, leading to a dearth of legal research in this area. this theoretical gap necessitates comprehensive research to advance the public law literature. this article adopts a descriptive-analytical approach to answer this question: what is the position of the rtr in the international legal system and constitutions, particularly in the iranian constitution? the research findings reveal that the rtr is regarded as a fundamental human right within the international legal system. additionally, this right has been enshrined in numerous constitutional laws due to its dual function (both forward-looking and backward-looking). in the constitution of iran, the right to resist can be inferred from the affirmation of &the right to sovereignty and self-determination of the people& or &enjoining the good and forbidding the evil of the people towards the government&. resistance can also be justified as a &non-peaceful assembly& and as a &guarantee of popular implementation of deprivation of rights and freedoms&.