بررسی روش‌شناسانه تاویلات اسماعیلی با نگاهی به دیگر انواع تاویل در سنت اسلامی

در دانش‌های مختلف اسلامی با کاربرد مفهوم و اصطلاح «تاویل» روبه‌رو هستیم. در برخی مذاهب اسلامی، از جمله اسماعیلیان، نیز این اصطلاح بسیار پرکاربرد است تا جایی که به آموزه و تعلیمی اساسی تبدیل شده است. اسماعیلیان «تاویل» را در مقابل «تنزیل» که شان پیامبران و ناطقان است، شان و صلاحیت امام می‌دانند. این نوع تاویل را «تاویل باطنی» می‌دانند که باطن لفظ و معنا را آشکار می‌کند و با «تاویل قرآنی» که به معنای ارجاع به حقیقتی است که یک لفظ یا یک امر ظاهری بر آن متکی است و نیز با «تاویل کلامی»، به معنای ترجیح معنای مرجوح بر معنای ظاهر (بنا به دلیل لفظی یا عقلی) متفاوت است. آنچه در این نوشتار در پی آنیم مقایسه میان این سه گونه تاویل از حیث سنجش‌پذیری و ضابطه‌مندی است. با تمرکز بیشتر بر تاویلات اسماعیلیان نشان خواهیم داد که این نوع برداشت از ظواهر متون و تعالیم دینی بر هیچ منطق نقدپذیر و حتی فهم‌پذیری استوار نیست و تمکین در برابر آنها فقط با تکیه بر ایمان و تعبد مقدور است. به نظر ما، میراث حدیثی، عرفانی و فلسفی خودمان نیز از این نوع تاویلات خالی نیست، که طبعاً با آنها نیز باید به همان نحو مواجه شد.

a methodological review of ismaili allegorical interpretations with a look at other types of allegorical interpretations in the islamic tradition

in various islamic sciences, we see the use of the concept of tawil (allegorical interpretation). in some islamic denominations, including the ismailis, this term is so widely used that it has become a fundamental doctrine. ismailis consider tawil to be the authority of the imams, as opposed to tanzil, which is the authority of the prophets. this type of interpretation is known as inner interpretation which reveals the inner meaning of words. it is different from quranic interpretation which means referring to the truth on which a word or an apparent matter relies, and also from theological interpretation, which means preferring the less acceptable meaning over the apparent meaning (based on a verbal or intellectual reason). what we are looking for in this article is to compare these three interpretations in terms of quantification and regulation. by focusing more on the allegorical interpretations of the ismailis, we show that this type of understanding of the apparent meanings of religious texts and teachings is not based on any critical or even comprehensible logic. therefore their acceptance is possible only by relying on faith and obedience. we believe that shiite hadith, mystical and philosophical heritage, which naturally should be treated in the same way, is not free of this kind of interpretation.