مدل‌سازی روند فضایی-زمانی تغییرات اقلیمی با استفاده از شاخص‌های دمایی tn90p و dtr طی دوره 2005 تا 2023 مطالعه موردی (استان کرمانشاه)

این پژوهش با هدف تحلیل روند فضایی-زمانی تغییرات اقلیمی در استان کرمانشاه طی دوره 2005 تا 2023، با استفاده از شاخص‌های دمایی دامنه تغییرات روزانه (dtr) و شب‌های گرم (tn90p) انجام شد. داده‌های روزانه دمای حداقل و حداکثر 9 ایستگاه سینوپتیک با به‌کارگیری روش‌های آماری ناپارامتریک من-کندال و شیب سن مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد توپوگرافی متنوع استان، به‌ویژه ارتفاعات زاگرس، نقش کلیدی در تعدیل نوسانات دمایی ایفا می‌کند. کاهش معنادار dtr در نواحی مرتفع جنوبی و غربی (تا 0٫157- درجه سلسیوس) تحت تاثیر اثرات کاهنده ارتفاع، و افزایش آن در مناطق کم‌ارتفاع شمالی و شرقی (تا 0٫178 درجه سلسیوس) ناشی از تشدید نوسانات جوی مشاهده شد. همسویی بالای نتایج دو روش آماری (ضریب همبستگی 0٫89)، اعتبار تحلیل روندها را تایید کرد. از سوی دیگر، افزایش شاخص tn90p در ایستگاه‌هایی مانند اسلام‌آباد غرب (روند سالانه 0٫25 درجه سلسیوس) و سرپل ذهاب، نشانگر تشدید گرمایش شبانه و کاهش تابش‌های سرمایی بود. این تغییرات با مکانیسم‌های جهانی نظیر افزایش گازهای گلخانه‌ای و عوامل محلی مانند کاهش پوشش گیاهی مرتبط تشخیص داده شد. یافته‌ها بیانگر ناهمگونی مکانی-زمانی قابل توجه در الگوهای دمایی استان است که پیامدهای محیط‌زیستی نظیر تنش حرارتی در اکوسیستم‌های کوهستانی و تشدید فرسایش بادی در دشت‌های شمالی را به همراه دارد.