مطالعۀ تطبیقی نقوش جلدهای قرآن در دوره‌های تیموری و صفوی، محفوظ در آستان قدس رضوی

جلدسازی برای قرآن کریم، همواره هنر و صنعتی با ارزش‌های مهم تاریخی و زیباشناختی در خدمت کلام وحی بوده است، به‌نحوی‌که می‌توان بهترین نمونه‌های آن را در ایران و در دوره‌های تیموری و صفوی مشاهده کرد. تعدادی از این قرآن‌ها در مرکز نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شوند که تاکنون به صورت موردی، معرفی و تحلیل نشده‌اند تا از پس آن بتوان به وجوه تشابه و تمایز طرح و نقش‌های به‌کاررفته در آن‌ها و تاثیرات زمانی میانشان آگاهی یافت. در این پژوهش تلاش شده تا به این پرسش پاسخ داده شود که وجوه اشتراک و افتراق نقوش جلد قرآن‌های دوره‌های یادشده محفوظ در مرکز نسخ خطی آستان قدس، کدام است؟ و دامنۀ تاثیرات آن نیز در تطبیق صورت گرفته چیست؟ نمونه‌های منتخب از هر دوره تاریخی، سه قرآن و جمعاً شش مورد است. نتایج نشان می‌دهد که جلدسازی دورۀ صفوی تحت تاثیر دورۀ تیموری بوده و به‌طور تقریبی بیشتر نقوش استفاده‌شده در ساخت و تزئین جلد در دو دوره، مشترک است. باوجود نقوش مشترک در تزئین جلدها، به نظر می‌رسد که در دورۀ صفوی هنرمندان به‌وسیله استفاده از رنگ‌های متنوع و گرم، تنوع زیادی به جلدها داده‌اند و به‌گونه‌ای نقوشی جان‌دار و حجم‌دار خلق کرده‌اند و حالتی واقع‌گرایانه‌تر از جلدهای عصر تیموری داشته‌اند.

a comparative study of the motifs of the quranic volumes in the timurid and safavid periods preserved in the astan quds razavi

cover designing for the holy quran has always been an art and industry with significant historical and aesthetic values serving the divine word. it can be noted that the best examples of this can be observed in iran during the timurid and safavid eras. some of these qurans are preserved in the ¢er for manuscripts of the central library& of the astan quds razavi, which have not yet been introduced and analyzed on a case-by-case basis. from this, one can understand the similarities and differences in the &designs and motifs& used in them and the temporal influences between them. in this research, an effort has been made to answer the question of what the commonalities and distinctions in the motifs of the qurans from the mentioned periods preserved in the astan quds manuscript center are, and what the range of their influences is in the conducted comparison. selected samples from each historical period consist of &three& qurans, totaling six cases. the results showed that the book covering of the safavid period was influenced by the timurid period, and approximately more motifs used in the construction and decoration of the covers were common in both periods. however, despite the common motifs in the decoration of the bindings, it seems that during the safavid period, artists, by using diverse and warm colors, greatly enriched the covers, creating vibrant and volumetric motifs and achieving a more realistic state compared to the covers of the timurid era.