واکاوی تولیدات، فعالان و همکاران چاپخانۀ سنگی آستان قدس رضوی در دورۀ قاجار

پس از ورود صنعت چاپ و انتشار نخستین کتاب به این شیوه در تبریز (1249ق)، این صنعتِ حوزۀ فرهنگی در سایر شهرهای ایران نیز رواج یافت. هدف از این پژوهش، آگاهی از نقطه آغازین و کانونی آن در مشهد و متعاقبا بررسی دوران فعالیت، آثار انتشاریافته، فعالان و افراد در تعامل با آن است. این پژوهش با روش تاریخی و شیوۀ توصیفی-تحلیلی با بهره‌گیری از اسناد و کتاب‌های چاپ سنگی آستان قدس رضوی تدوین یافته است. بر اساس اطلاعات نویافته، چاپخانۀ فعال در مجموعۀ آستان قدس رضوی، نخستین مرکز انتشار کتاب به شیوۀ چاپ سنگی در مشهد بوده است. این چاپخانه در دورۀ فعالیتش (1294-1344ق) به انتشار بیست و هشت کتاب با درون‌مایه‌ها و ویژگی‌های ظاهری متنوع با مشارکت استادان چاپ، کاتبان، نقاشان، مصححان و مترجمان گوناگون پرداخته است. اکثر این آثار با حمایت مالی افراد خارج از مجموعۀ چاپخانه و یا هزینه شخص مولف منتشر می‌شد که نشانگر عدم توجه اکثر متولیان و مسئولین ارشد آستانه در زمینۀ تعامل و حمایت مطلوب از این حوزۀ فرهنگیِ آستان قدس رضوی در دورۀ قاجار است.

analyzing the productions, activists, and collaborators of the lithography press of astan quds razavi in the qajar era

following the introduction of the printing industry and the publication of the first book using this method in tabriz (1877 ad), this cultural industry spread to other cities in iran, too. the purpose of this research is to identify the starting and central point of this industry in mashhad and subsequently examine its period of activity, published works, activists, and individuals involved. this study has been developed using a historical method and a descriptive-analytical approach, utilizing documents and lithographic books from the astan quds razavi. based on new information, the active printing house in the astan quds razavi complex was the first center for book publication using lithography in mashhad. during this printing house’s operation period (1877-1925 ad), published twenty-eight books with diverse themes and visual characteristics, by the collaboration of various printing masters, scribes, painters, editors, and translators. most of these works were published with financial support from individuals outside the printing house or at the expense of the authors themselves, indicating a lack of attention from most custodians and senior officials of the shrine in supporting this cultural field of astan quds razavi during the qajar period.