تاثیر گشودگی فضایی گنبدخانه‌ها بر شکل‌گیری هویت اجتماعی در مساجد دوران صفوی

با ظهور دولت صفوی تشیع به عنوان مذهب رسمی قرار گرفت. دو اصل رهبری معنوی و عدالت در راستای نیل به هویت اجتماعی از مفاهیم متمایزکننده مذهب تشیع می‌باشند و انتظار می‌رود ساخت مساجد، به عنوان مهم‌ترین بناهای جهان اسلام و تشیع، تحت تاثیر این اصول قرار گرفته باشد.این تحقیق با هدف پاسخ‌گویی به این سوال شکل می‌گیرد که آیا نوع جهان‌بینی مذهب تشیع بر شکل‌گیری گنبدخانه مساجد تاثیری گذاشته است و در صورت تاثیر، چگونه این مفاهیم، میزان گشودگی فضای گنبدخانه به فضاهای مجاور را تعیین نموده‌اند؟ جهت انجام تحقیق، 55 مسجد گنبدخانه‌ای مربوط به قبل و بعد از تشیع در ایران انتخاب و میزان گشودگی در هر چهار جداره آن استخراج گردید. این تحقیق با روش تفسیری تاریخی در ترکیب با روش مقایسه‌ای انجام شده است.نتایج نشان می‌دهد که با وجود اینکه مساجد شیعی ایران نسبت به مساجد قبل، تفاوت ساختاری نداشته‌اند؛ مفاهیم مذهب تشیع و اصول رهبری معنوی و عدالت در گنبدخانه مساجد به معنادارترین شیوه بیانی در جهت نیل به هویت اجتماعی تجلی یافته‌اند. اصل رهبری معنوی و عدالت، هر دو به تقویت هویت اجتماعی مشترک کمک کرده و موجب ایجاد فضایی همدلانه و همبسته در جامعه می‌شوند. رهبری معنوی سبب برخورداری محیط از ویژگی‌های خوانایی و وضوح، روشنگری و هدایتگری، برخورداری از نظام سلسله‌مراتبی و نور و شفافیت شده است. شیوه‌های معماری در برخورد با گشودگی گنبدخانه‌ها، سبب برتری نیافتن یک فضا به فضای دیگر، ایجاد ادراک تعادل، توازن، تقارن و هماهنگی و در نهایت ادراک عدالت در مسجد شده‌اند.

the impact of spatial openness of domed prayer halls on the formation of social identity in safavid era mosques

with the emergence of the safavid government, shiism became the official religion. the two principles of spiritual leadership and justice in order to achieve social identity are the distinguishing concepts of shia religion and it is expected that the construction of mosques, as the most important buildings of the islamic and shia worlds, has been influenced by these principles.this research aims to answer the question of whether the worldview of the shia religion has influenced the formation of the dome of mosques, and if so, how these concepts have determined the openness of the dome space to the adjacent spaces. in order to carry out the research, 55 domed mosques related to before and after shiism in iran were selected and the amount of openness in each of its four windows was extracted. this research has been done with the historical interpretation method in combination with the comparative method.the results show that the concepts of shia religion and the principles of spiritual leadership and justice have been manifested in the dome of mosques in the most meaningful way to achieve social identity. the principle of spiritual leadership and justice both help to strengthen the common social identity and create an empathetic and connected atmosphere in the society.