بررسی نمادهای کلیدی در نقوش گلیم های عشایر منطقه خراسان (کرمانج، ترکمن و سنگسر)

سرزمین خراسان با وسعت گسترده، علاوه بر اینکه محملی برای رشد و شکوفایی هنرهای گوناگون بوده است، برخی از مفاهیم کلیدی فرهنگ ایرانی را نیز حفظ کرده است. یکی از بهترین راه‌های بازجست این مفاهیم، رجوع به هنرهایی است که فرهنگ و هویت ایرانی را متجلی ساخته‌اند. عشایر منطقه خراسان ازجمله اقوام اصیلی هستند که بازشناسی سنت‌ها، آداب ‌و رسوم و نمادهای آنان می‌تواند در شناخت هنر و فرهنگ بومی ایران موثر باشد. عشایر کرمانج، ترکمن و سنگسر به‌واسطه تعاملات فرهنگی که با اقوام و مناطق مجاور داشته‌اند، میراث فرهنگی خود را حفظ و جلوه‌گر نموده‌اند. پرسش مطرح‌شده در پژوهش حاضر ‌این است که مفاهیم کلیدی نقوش گلیم‌های این عشایر چیست و این مفاهیم در قالب نمادهای کلیدی در چه نقش‌مایه‌هایی بروز یافته‌اند؟ هدف از این پژوهش مطالعه نمادهای کلیدی نقوش گلیم های عشایر منطقه خراسان و بازجست مفاهیم کلیدی مطرح‌شده در نقش‌مایه‌های آن‌ها است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و شیوه یافته‌‌اندوزی کتابخانه‌ای است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که نقوش موجود در دست بافته‌های موردمطالعه، ریشه در اعتقادات و آیین‌های آن‌ها داشته و ترکیبی از نمادهای کلیدی خلاصه کننده و شرح دهنده هستند. بسیاری از نمادهای به‌کاررفته ازجمله نمادهای باروری، برکت، قدرت و حمایت مشترک بوده، هرچند که در تلفظ نام‌ها و شیوه اجرای آن‌ها، تفاوت‌هایی وجود داشته و برخی از نمادها گاه مفاهیم متفاوت و حتی متناقضی را در بر دارند. به‌طورکلی نمادهای حیوانی بیشتر از نمادهای انسانی و گیاهی کاربرد داشته و در ترکمن‌ها نقوش انسانی دیده نمی‌شود.

investigation of key symbols in the motifs of nomadic kilims in khorasan region (kurmanj, turkmen and sangesar)

the vast land of khorasan, in addition to being a place for the growth and expression of various arts, has also preserved some of the key concepts of iranian culture. one of the best ways to analyze these concepts is to study the arts that have manifested iranian culture and identity. the nomads of khorasan region are among the noble tribes whose recognition of their traditions, customs and symbols can be effective in identifying the native art and culture of iran. the nomads of kermanj, turkmen and sangesar have preserved and displayed their cultural heritage due to their cultural interactions with their relatives and neighbors. the question raised in this article is what are the key concepts of the motifs of these nomads’ kilims? and in the form of key symbols, in what motifs have these concepts emerged? the purpose of this article is to study the key symbols of the motifs of nomadic kilims in khorasan region and to identify the key concepts proposed in their motifs. the research method is descriptive-analytical and the data collection method is library gathering. the results indicate that the motifs in the studied handicrafts are rooted in their beliefs and rituals and are a combination of summarizing and describing key symbols. many of the symbols used, such as fertility, blessing, power, and support, are similar, although there are differences in the pronunciation of names and how they are performed. and some symbols contain different and even contradictory meanings. in general, animal symbols are used more than human and plant symbols and human motifs are not seen in turkmen.