تَزیینات آجری و کاشی کا ری برج علی آبادکِشمَر

تزیینات آجری به‌تدریج از سده‌های اول اسلامی رایج و در دوره سلجوقی (590-429 ق) به شکوفایی رسید و در ادامه تا عصر حاضر در تلفیق با کاشی و دیگر مصالح بومی زینت‌بخش بناهای مذهبی و سایر بناهای معماری ایران بوده است. ازجمله آثار معماری برجای‌مانده از اوایل سده هشتم هجری، می‌توان به برج ‌‌علی‌آباد کشمر واقع در خراسان رضوی اشاره داشت که با بهره‌گیری از انواع تزیینات آجری‌ و کاشی در منطقه کویری ایران قرار دارد. از ویژگی‌های شاخص‌ این بنا، غنای طرح‌ها‌ و فرم‌های تزیینی ‌بر بدنه‌ بیرونی ‌و داخلی، دیواره‌ها، سقف‌ها و همگنی سازه و تزیینات است. در این پژوهش، جمع‌آوری داده‎ها از طریق مطالعات کتابخانه‌ای، به‌ویژه مطالعات میدانی و بر روش توصیفی- تحلیلی ‌استوار است که در آن تزیینات آجری و کاشی‌کاری این برج باهدف معرفی بنا‌‌‌، شناسایی انواع تزیینات آجری، کاشی و گچبری، انواع چیدمان ‌آجر طبقه‌بندی و انواع طرح‌های گل‌انداز موردمطالعه قرارگرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که ساختار و گونه معماری برج کشمر با الگوبرداری عناصر متنوع معماری از برج‌های قبل از خود و ترکیب این عناصر ساخته‌شده و نمونه تکامل‌یافته این‌گونه بناها در اوایل قرن هشتم‌ هجری قمری است. بخش عمده تزیینات سطح بیرونی بنا چیدمانی از رگ چین‌های آجری، تلفیق آجر و کاشی در انواع گل‌اندازهای متنوع نه، هفت، پنج و سه رجی بر روی قاب‌های دوازده‌ ضلع، یال‌های نیم‌استوانه‌ای و منشور با قاعده‌ مثلث است. سردر ورودی، طاق‌نماها، ستونچه‌ها و پایه کلاهک‌ مخروطی با انواع رگ‌چین‌ها، خفته راسته، خفته راسته کلوک بند و کلوک بند زوج تزیین گردیده و تمامی سطوح داخلی بنا گچبری و مقرنس‌کاری است. کاشی‌های مورد استفاده از نوع نقش‌دار اسلیمی و ختایی با رنگ‌های فیروزه‌ای و لاجورد می‌باشد.

brick ornaments and tilework of aliabad keshmar tower

brick ornaments and decorations have been gradually prevelant since the first centuries of islam, and was then flourished in seljuk period. in combination with tiles and other endemic materials has found its way to embellish religious monuments and also the other forms of iranian architecture until the current era. one of the remaining monuments since early eighth century ah is aliabad tower located in khorasan province, which is grandstanding by the utilization of various brick and tile ornaments in the middle of desert of iran. richness of decorative designs and forms on the interior and exterior body, walls, ceiling and also harmony between the building and decorations can be pointed out as main qualities of this particular building. collecting data for this study was carried out through library studies, especially field studies and based on analytical method in which the tower’s brick ornaments and tiling have been studied for the purpose of introducing the building, recognizing types of brick bonding, tilework, and plaster art, variety of classified brick layouts and also all sorts of botanical designs. the data has shown that the structure and architecture methods of keshmar tower have been adopted from previous towers and from the combination of their segments which is the evolved example of the similar category in early eighth century ah. the main parts of exterior decoration are brick bonding in rows as well as combinations of brick and tile in many kinds of patterns such as rows of nine, seven, five and three, located on dodecagon frames, half cylindrical crests and triangular prisms. the entrance, colonnades, balusters and the base of the conical cupolas are all embellished with different types of “rag chin”, “khofteh-rasteh”, “khofteh-rasteh kalouk-band” and dual “kalouk-band” (which are types of bonding and brick working). all of interior surfaces are designed with muqarnas and stucco (plaster). the tiles used for decoration are patterned with arabesque and angelica designs and colored as turquoise or azure.