همگرایی و تعاملات اسلامی در عصر سلجوقی: تاثیرات بر تمدن اسلامی و نقش علمای امامیّه در حل منازعات فرقه‌ای

چکیده پژوهش حاضر به بررسی تاثیر اندیشه همگرایی و تعاملات اسلامی در عصر سلجوقی و نقش آن در شکل‌گیری تمدن اسلامی می‌پردازد. این پژوهش به تحلیل و ارزیابی نظرات و فعالیت‌های علمای امامیّه در قرن پنجم و ششم هجری می‌پردازد و به دنبال پاسخ به این سوال است که زمینه‌های شکل‌گیری اندیشه همگرایی و تعاملات مذهبی در این دوره چه بوده و این اندیشه چه تاثیری بر گسترش تمدن اسلامی داشته است. همچنین، این مقاله به بررسی کنش‌های علمای امامیّه در احیای همگرایی و تعاملات اسلامی در حل منازعات فرقه‌ای می‌پردازد.در ابتدا، این اندیشه به‌منظور حل تنازعات دین و شریعت مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما با گذشت زمان و تغییرات سیاسی-اجتماعی، به جایگاه سیاسی خاصی در عرصه حاکمیتی دست یافت. اندیشمندان مسلمان به‌عنوان نظریه‌پردازان وحدت دینی، به سامان‌دهی بحران‌های سیاسی-اجتماعی و حل اختلافات فرقه‌ای پرداخته و بر مشترکات اصولی-اعتقادی تاکید کردند. نقش و تاثیرگذاری علمای امامیّه در حل منازعات فرقه‌ای و تقویت همگرایی اسلامی در عصر سلجوقی به چندین جنبه قابل تقسیم است:تدوین متون علمی و تفسیری: علمای امامیّه با نگارش کتب تفسیری و علمی، اصول مشترک اعتقادی را تبیین کردند و به ایجاد یک بستر فکری مشترک کمک کردند. این متون به عنوان مرجع برای حل اختلافات و منازعات فرقه‌ای عمل کردند.برگزاری مناظرات علمی: علمای امامیّه در مناظرات علمی و دینی شرکت می‌کردند و به بحث و تبادل نظر درباره مسائل مختلف مذهبی می‌پرداختند. این مناظرات به ترویج فهم متقابل و کاهش تنش‌ها میان فرقه‌ها کمک می‌کرد.تاکید بر مشترکات دینی: علمای امامیّه با تاکید بر اصول مشترک بین مذاهب اسلامی، سعی در ایجاد فضایی از همگرایی و همکاری داشتند. این رویکرد به تقویت وحدت اسلامی و کاهش تعصبات فرقه‌ای کمک می‌کرد.نقش در سیاست و جامعه: علمای امامیّه به عنوان مشاوران سیاسی و اجتماعی در دربارها و حکومت‌ها عمل می‌کردند و نظرات آن‌ها می‌توانست بر تصمیم‌گیری‌های حاکمان تاثیر بگذارد. این نفوذ می‌توانست به تقویت همگرایی و حل منازعات کمک کند.ترویج تسامح و تساهل: علمای امامیّه با تاکید بر اصول تسامح و تساهل، به ترویج فرهنگ گفتگو و احترام به دیگر مذاهب کمک کردند. این رویکرد می‌توانست به کاهش تنش‌ها و افزایش همزیستی مسالمت‌آمیز میان فرقه‌ها منجر شود. آموزش و تربیت نسل‌های جدید: علمای امامیّه با تاسیس مدارس و مراکز آموزشی، نسل‌های جدید را با اصول همگرایی و تعاملات اسلامی آشنا کردند و به ترویج فرهنگ همزیستی و احترام متقابل کمک کردند.لذا علمای امامیّه در عصر سلجوقی با استفاده از روش‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی، نقش مهمی در حل منازعات فرقه‌ای و تقویت همگرایی اسلامی ایفا کردند.این مقاله با رویکرد تحلیلی-توصیفی، به بررسی نقش علمای مسلمان در این عصر، به‌ویژه در مواجهه با تلاش‌های ضعیف امرا و حاکمان، می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه با بهره‌گیری از روش‌های تسامح و تساهل، از جمله تدوین کتب تفسیری و برگزاری مناظرات، به تقویت همگرایی و شکل‌دهی تمدن نوین اسلامی کمک کردند.