بررسی جایگاه حقوق شهروندی در مانیسم و مزدکیسم

مانیسم و مزدکیسم دو مکتب معروف فلسفی در ایران باستان هستند که ظاهراً دارای برخی تعالیم مشابه بوده و هر دو مخالف با حکومت وقت معرفی شده‌اند. شناسایی مکاتب فلسفی از جهات گوناگون حائز اهمیت است که یکی از این جهات، بررسی حقوق شهروندی می‌باشد که امکان فهم بیشتر تعالیم آنها را با توجه به مقتضیات امروز جامعه، برای ما فراهم می‌کند. هدف این پژوهش علاوه‌بر شناسایی ابعاد مختلف دو مکتب فوق، سنجش آموزه‌های آنها از حیث حقوق شهروندی می‌باشد. بر این اساس، سوال اصلی در پژوهش پیش‌رو، این است که تا چه میزان حقوق شهروندی در مکاتب مانیسم و مزدکیسم، مورد شناسایی قرار گرفته است؟ برای یافتن پاسخ سوال فوق، بیش از هر چیز تفحص در کتب تاریخی و بررسی آموزه‌ها و تعالیم مکاتب فوق لازم است. بدین منظور در گام نخست برای شناسایی مبانی فلسفی آنها، یافتن پاسخ هر دو مکتب برای پنج سوال مهم فلسفی یعنی هستی‌شناسی، انسان‌شناسی، معرفت‌شناسی، روش‌شناسی و جامعه‌شناسی لازم است؛ زیرا منجربه شناسایی دقیق و تطبیق آموزه‌های این دو مکتب با یکدیگر می‌گردد. گام دوم این پژوهش سنجش تعالیم این مکاتب درخصوص حقوق شهروندی است که این فرآیند نیز مبتنی بر پاسخ‌های فلسفی مکاتب مانیسم و مزدکیسم در خصوص انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی می‌باشد. مهم‌ترین رهیافت پژوهش حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی انجام شد، این است که اگرچه در تعالیم مکتب مانیسم، رنگ زاهدانه و دنیاگریزانه غلبه دارد و همین مطلب در ظاهر منجربه نفی برخی از حقوق اولیه انسان‌ها شده است، اما در آموزه‌های این آیین، به وضوح نشانه‌هایی از توجه به حقوق شهروندی مانند برابری زن و مرد وجود دارد. همچنین لازم به ذکر است که نفی این حقوق، صرفاً مربوط به گروه خاصی از مردم بوده که با اراده خویش چنین سبک زندگی‌ای را پذیرفته بودند. مزدکیسم هم علاوه‌بر زهدگرایی، با هدف ایجاد عدالت و مساوات بین مردم، آموزه‌هایی نظیر اشتراک اموال و زنان را مطرح می‌کند که گرچه هدف آن نیل به همان شعار برابری در حقوق شهروندی بوده، اما همین تعالیم منجربه نفی برخی از حقوق دیگر نظیر حق مالکیت و حق داشتن خانواده شده است. به عنوان نتیجه نهائی باید گفت با در نظر گرفتن زمینه‌های اجتماعی در عصر مانی و مزدک، در این دو آیین، احترام به حقوق اولیه بشر مشاهده می‌شود، اما تعالیم اشتراک اموال و زنان در مکتب مزدک، مخالف حقوق شهروندی قلمداد می‌گردد.

a survey on examining the status of citizenship rights in manism and mazdakism

manism and mazdakism are two famous philosophical schools of thoughts in ancient iran, which apparently have some similar teachings, and both of them were introduced against the states of their era. it is important to identify philosophical schools from various aspects, one of these aspects is the examination of citizenship rights, which provides us with the possibility of more understanding their teachings according to the requirements of today’s society. in addition to identifying the various dimensions of the both aforementioned schools, the purpose of the research is to evaluate the teachings in terms of citizenship rights. based on what mentioned, the main question of the research is to what extent citizenship rights have been identified in the schools of manism and mazdakism? to respond more precisely, it is necessary to examine the historical traces, books and study the teachings related to the above schools. first, to identify their philosophical foundationsfor this aim, it is necessary to find the answers in both schools through five important philosophical categories, ontology, anthropology, epistemology, methodology, and sociology, respectively, because it leads to an accurate identification and compliance of the both schools of thoughts teachings. second, is to evaluate the teachings of these schools regarding citizenship rights, based on the philosophical responses of manism and mazdakism schools relating to anthropology and sociology. the most prominent approach of the current research carried out with a descriptive-analytical method, is although in the teachings of the manism school, the ascetic and worldly prevails having led to the denial of some of the basic rights of human beings, but in religous teachings, there are clearly signs to regard civil rights such as equality between men and women. it should be highly mentioned that the denial of these rights was only related to a certain group of people who voluntarily accepted such a lifestyle. in addition to asceticism, with the aim of emerging justice and equality between people, mazdakism proposes teachings such as the sharing of property and women. as a final result, it should be explicity mentioned that by considering the social contexts in the era of mani and mazdak, respect for fundamental rights of human can be seen in these two rituals, but the teachings of sharing property and women’s right in the mazdak school are considered against the rights of citizens.