بررسی تطبیقی مقرنس در معماری ایران و عرب؛ رویکردی زبان شناختی

پیوند ناگسستنی هنر و فرهنگ مردم هر سرزمین با زبان آنان ، انجام مطالعات بینارشته ای را ایجاب می نماید؛ همچنین گستردگی روابط علمی و هنری ایران و جهان عرب ، لزوم پرداختن به اشتراکات ، تفاوت ها و دستاوردهای این تعاملات تاریخی را روشن می سازد. موضوع مورد بررسی در این مقاله ، « مقرنس » به عنوان تکامل یافته ترین تزئین سه بعدی در هنر اسلامی از منظر زبان شناسی در معماری ایرانی و عرب می باشد. تزئینات هندسی یکی از اصول معماری ایران در دوران اسلامی است که در بسیاری از آثار فاخر کاربرد داشته است. مقرنس ، به عنوان کامل-ترین آرایه ی هنر اسلامی آمیزه ای است از هنر ، علم حساب ، نبوغ و تسلط مطلق بر سازه و تزئین. مقرنس در روند تکاملی خود در سرزمین-های اسلامی با وجود اشتراکات فراوان در اجزاء ، نام گذاری های متفاوتی یافته است. مساله ی « نامگذاری » امری بسیار مهم در زبان شناسی و به ویژه معنی شناسی محسوب می گردد. برخی زبان شناسان معتقدند که مقایسه ی تعداد اسامی انتخاب شده در زبان های مختلف برای پدیده ای واحد ، حاکی از تفاوت نگرش گویشوران به جهان و پدیده های پیرامون خود می باشد که بر اساس ظرافت دید و پیچیدگی فکری خود، تقطیع های بیشتر یا کمتری انجام داده و نام های جزئی تر یا کلی تری را برگزیده اند. پژوهش حاضر بر اساس خصوصیات مساله از نوع توصیفی ، ماهیت داده ها کیفی و روش گردآوری داده های تحقیق ، کتابخانه ای می باشد. نگارندگان به این نتیجه رسیده اند که در هنر عرب با پرهیز از نام گذاری اجزاء ، مقرنس را برای گروهی از عناصر سازه ای و تزئینی سه بعدی مانند رسمی بندی ، کاربندی ، یزدی بندی و مقرنس به کار می برند ؛ دامنه ی نام گذاری گاه فراتر رفته و به گنبدهای پلکانی نیز مقرنس اطلاق گردیده است. از آن جائی که نام گذاری های مقرنس و اجزاء آن در معماری ایرانی و عرب بر هم منطبق نیستند، تفاوت های موجود در زمان ترجمه ی متون، مشکلاتی در پی خواهند داشت و موجب ابهام در تبادل اطلاعات خواهند شد.