نگاهی به معماری و پیشینه بیمارستان‌ها در کشورهای عربی و ایران (بررسی تاریخی و معماری)

طب در دوران اسلامی با توجه خاصی که دین اسلام به علم و بخصوص طبابت داشت؛ رشد چشمگیری کرد و سرزمین‌های عربی، ایران و سراسر جهان اسلام پزشکان بی‌نظیری به عالم علم هدیه داده‌اند. بی‌شک در چنین جوی فضای معماری معادل این دانش یعنی بیمارستان نیز جایگاه خاصی داشته است. تعدادی از این بناهای دوران اسلامی در برخی سرزمین‌های عربی برجای‌مانده است؛ لیک در ایران جز تعداد اندکی از بیمارستان‌های دوران قاجار در تحقیقات نگارنده بنای دیگری یافت نشد؛ این در حالی است که تا قرن نوزده میلادی در تمام سرزمین‌های اسلامی از واژه بیمارستان استفاده می‌شده و این نشانگر ورود این الگوی فضایی از ایران به این سرزمین‌ها بوده است. در این تحقیق پیشینه تاریخی ساخت بیمارستان در ایران و سرزمین‌های اسلامی موردتوجه و بررسی قرار خواهد گرفت و تلاش می‌شود تا با نگاهی تحلیلی و تطبیقی از خلال متون مکتوب و بررسی برخی بناهای موجود ویژگی‌های عملکردی، ساختاری و فضایی بیمارستان‌ها در سرزمین‌های اسلامی بازخوانی شود. نتیجه این تحقیق نشان می دهد که در سرزمین‌های اسلامی نه‌تنها طب پیشینه‌ای غنی داشته و دانشی کامل و پیشرفته در زمان خود بوده است؛ بلکه فضاهای بیمارستان نیز بسیار پیچیده و دارای تفکیک کامل جنسیتی و حتی بیمارستان‌های تخصصی مجزا بوده است. توجه به موسیقی‌درمانی، آب جاری، ایوان، حیاط‌های مشجر، سلامتی و بهداشت در طراحی بیمارستان از اصول و قواعد شناخته‌شده بوده است. ترکیب بیمارستان‌ها با مدارس طب و دانشگاه‌های پزشکی مجهز و داروخانه‌ها و سایر اجزا درخور توجه است و نشان از پیشرفت خارق‌العاده طب به‌عنوان یک دانش و نیز بیمارستان به‌عنوان یکی از فضاهای پیشرفته و مجهز در معماری سرزمین‌های اسلامی است. این تحقیق نشان می‌دهد باوجوداینکه به دلایل نامعلومی از بیمارستان‌های ایران اثری بر جا نمانده؛ لیک ایران بی‌شک در شکل‌دهی به این الگوی فضایی در سرزمین‌های اسلامی نقش بسزایی داشته است که از طریق تاویل واژه‌شناسی و بررسی ریشه‌شناسی برخی الگوهای فضایی در این تحقیق نشان داده‌شده است. نتایج این تحقیق می‌تواند زمینه را برای بازشناسی و تحقیقات آتی برای شناخت بیمارستان‌های تاریخی ایران و سرزمین‌های عربی فراهم سازد.