نقش دانش مهندسی ایرانیان در رونق و آبادانی بغداد و مدائن

منطقه بین‌النهرین بنا به اهمیت و جایگاه ویژه‌ای که دارد به‌عنوان «دل ایرانشهر» شناخته‌شده و شهرهای مهم آن در بخش مرکزی، اغلب به‌عنوان پایتخت‌های سیاسی موردتوجه قرارگرفته است؛ لذا با اجرای طرح‌های عظیم آبیاری و بستن سدها و آب‌بندهای متعدد و ایجاد آبگیرها، دو رود سرکش و ناآرام دجله و فرات رام شده و در خدمت عمران و امنیت این سرزمین درآمده است. آب این دو رود با کمک آبراهه‌های متعدد به صحراهای دوردست هدایت‌شده و باغ‌ها و مزارع سرسبز و خرمی را پدید آورده‌اند. با توجه به گستردگی شهرها، باغ‌ها، کاخ‌ها،کوشک‌ها و زمین‌های زراعی در این سرزمین، کیفیت مهار کلی و جزئی آب دو رود دجله و فرات امری بسیار مهم و تاثیرگذار بوده به‌طوری‌که اگر هم نتوان بیشترین بهره را از آن‌ها برد، لااقل کمترین آسیب را از طغیان وقت و بی‌وقت آن‌ها دید. به همین سبب مردم آن سامان از همان روزگار قدیم برای بهره‌گیری از آب به‌تناسب امکانات و فهم خویش راه‌هایی اندیشیده و به کار بسته‌اند. راه‌هایی که به‌تدریج با پیشرفت بینش، تجربه و وسایل کار ساکنان آنجا بهتر و کامل‌تر شده و در دوران انتقال به مسلمانان منتقل‌شده است.هدف اصلی این نوشتار تبیین نقش مهندسان و دانشمندان ایرانی در ارتقای هنر معماری و شهرسازی «دل ایرانشهر» به‌عنوان قلب و هستهٔ اصلی حکومت در ایران است و شیوهٔ پژوهش بر اساس توصیف و تحلیل وقایع تاریخی استوار است. برای درک بهتر موضوع ابتدا برخی واژه‌ها ازجمله ایرانشهر، دل ایرانشهر، سواد، سورستان و عراق در قالب پیشینهٔ ادبی موضوع تعریف‌شده و پیشینهٔ تاریخی و جغرافیای طبیعی شهرهای مهم بین‌النهرین ازجمله بغداد و مدائن به‌صورت اجمالی بیان می‌شود تا عظمت و موقعیت استراتژیکی آن بیشتر مشخص گردد. حضور دبیران و مهندسان ایران در شهر بغداد و هم‌اندیشی و مشارکت آن‌ها در ساخت پل‌ها، آب‌بندها، سدهای بزرگ و پرندها، کاریزها و کانال‌های آب‌رسانی، شبکه‌بندی مزارع و تقسیم عادلانه آب، نگاه‌داشتن حساب مالی دقیق و نظارت نمایندگان حکومتی بر نظام آبیاری همگی موجب تبدیل‌شدن بغداد به شهری بزرگ، علم پرور، آباد و خرم شد. ثبات و آرامشی که در شهر پدید آمد؛ موجب جذب روزافزون دانشمندان بزرگ ریاضی، نجوم و طب به این شهر شده و رشد و توسعه علمی نیز اثری متقابل بر شکوفایی و رونق شهر بغداد و سرزمین بین‌النهرین به‌عنوان «دل ایرانشهر» داشت.