بررسی تقابل حقیقت و واقعیت در سیاست نامه خواجه نظام‌الملک طوسی بر مبنای تحلیل گفتمان

گفتمان در زمان‌ها و توسط اندیشمندان مختلف به معانی گوناگونی مورداستفاده قرار گرفته است. تحلیل گفتمان به‌مثابه یک روش بینارشته‌ای در رشته‌هایی ازجمله زبان‌شناسی، فلسفۀ نقد ادبی، علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی و علوم ارتباطات کاربرد دارد. درواقع از نتیجۀ مطالعۀ زبان توسط محققان رشته‌های گوناگون پدید آمده است. تحلیل گفتمان انتقادی شامل نظریه‌ها و روش‌هایی است برای مطالعۀ روابط میان گفتمان و تحولات اجتماعی و فرهنگی قلمروهای گوناگون اجتماعی. تحلیل‌گران انتقادی گفتمان برآن‌اند که متون تاریخی و ادبی، مانند سایر متون، در خدمت ارتباط‌اند، بنابراین، آنها را نیز می‌توان با نگرش و روش انتقادی تحلیل نمود. در این پژوهش ابتدا مفهوم گفتمان در کانون بررسی قرار می‌گیرد، سپس به تبیین پیشینه و مراحل مختلف تحلیل گفتمانی پرداخته می‌شود. با استفاده از این رویکرد، عوامل زبانی (گفتار و نوشتار) و فرازبانی (زمینه‌ها و عوامل اعتقادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و...) موقعیت نهادی و نگرش‌های نویسندۀ سیاست‌نامه که در شکل‌گیری متن تاثیرگذار بوده‌اند، موردتوجه قرار گرفته است. خواجه نظام با وجود آنکه راوی رویدادهای آن دوره است، یکی از افراد حاضر در گفتمان سیاست‌نامه است و افکار و سخنانش تحت‌تاثیر گفتمان‌های آن دوره بوده است. تحلیل گفتمان دیدگاه‌های سیاسی و اجتماعی و دینی خواجه نظام در سیاست‌نامه می‌تواند از منظری نوین ما را به شناخت این اثر سترگ یاری رساند.