مقایسۀ مفهوم عدالت در اندیشۀ خواجه نظام‌الملک طوسی و جان رالز

موضوع عدالت یکی از غایت‌های فلسفۀ سیاسی است. اینکه عدالت چیست و چگونه می‌توان آن را در جامعه پیاده کرد در نظام‌های معنایی متفاوت بسته به دوره‌های مختلف گوناگون طرح شده است. در این مقاله به‌دنبال مفهوم عدالت در اندیشۀ خواجه نظام‌الملک به‌عنوان وزیری خردمند و کارآمد در دستگاه سلجوقیان که 29 سال نظام‌سازی در موضوعات سیاست داخله و خارجه را انجام داد، هستیم. او در کتاب سیرالملوک سعی دارد درخصوص چگونگی اجرای عدالت در سرزمین تحت حاکمیت خلیفۀ عباسی، سلطان سلجوقی با گزینش طرحی از دادگری ایرانی که به دایرۀ عدالت یا چرخۀ عدالت معروف است، با جلوگیری از ظلم بر رعیت، ثبات دولت و آبادانی کشور را رقم بزند. پژوهش با طرح این برداشت رایج از عدالت، عدالت را از منظر نظام‌الملک و جان رالز مقایسه می‌کند و قصد دارد شباهت‌ها و تفاوت‌های این دو روایت را واکاوی نماید. این مقاله با طرح سه شکل سنتی، مدرن و پست‌مدرن از عدالت، خواجه نظام‌الملک را نمایندۀ جریان سنتی و متافیزیکی در نظر گرفته و به مقایسۀ آن با مفهوم عدالت مدرن در اندیشۀ جان رالز می‌پردازد. فرضیۀ نخست این مقاله مشخص می‌کند که هر دو متفکر بر لبۀ عدالت انتقالی از عصری به عصر دیگر هستند. خواجه نظام با طرح مسئلۀ عدالت در حال تلاش برای عبور از عدالت سنتی به مدرن و جان رالز نیز با نظریۀ پرده جهل سعی دارد از عدالت مدرن به عدالت پست‌مدرن حرکت کند. این مقاله همچنین علاوه بر توضیح عدالت در اندیشۀ هرکدام از متفکران، بحران‌های هر دوره و مشکلات طرح عدالت در نظریۀ نظام‌الملک و رالز برای انتقال به دورۀ دیگر را بررسی می‌کند.