نظامِ مُلکیِ نظام‌الملک

سیاست در زندگی روزانه، حضور دارد؛ پیدا و پنهان. پیدای آن، کنش‌گری در سپهر اجتماعی است، مانندِ جنگ و صلح و انتخابات و زندان و رای و شورش و انقلاب؛ و، پنهانِ آن، ایستارهای گونه‌گون دربارۀ سیاست است‌که در هزارتویِ متن‌ها (گفتاری و نوشتاری) نهان است. شناختِ کنش‌گری‌های پنهانِ امر سیاسی، نیازمند بازخوانی و بازنمایی است تا آشکار گردد که ویژگی‌های سیاست و امر سیاسی چگونه و با بهره‌گیری از کدام ساختکارها و سازوکارها، در متن‌ها، بازتاب یافته‌اند. نگارندۀ نوشتار، با بهره‌گیری از نظریۀ گوهرِ ژولین فروند، سیاست‌نامۀ خواجه‌نظام را، که از نام‌آورترینْ کهن‌متن‌های زبان‌وادب پارسی، به‌شمار است، بازخوانی کرده است تا گوهرِ نهفتۀ امر سیاسی در گزاره‌های نوشتار، بازنمایی شود. از دیدگاه ژولین فروند، گوهرهای زندگانی انسانی، عبارت‌اند از سیاست و اقتصاد و دین و فلسفه و اخلاق و هنر. هرکدام از گوهرها، یک دادۀ بنیادی، چند پیش‌فرض و یک فرجام دارند. از دیدگاه فروند، سیاست، ویژه‌ترین امر زندگانی اجتماعی انسان‌ها است. دادۀ بنیادیِ سیاست، جامعه است؛ پیش‌انگاشته‌های سیاست، فرمان‌دهی/فرمان‌برداری، خصوصی/عمومی، دوست/دشمن است؛ و، فرجام و غایت سیاست نیز حفاظت از اجتماع است از طریق تفاهم درونی و امنیت بیرونی. از این دیدگاه، سیاست، اِعمالِ اجتماعی قدرت است در عرصۀ گستردۀ جامعه. امر سیاسی، فرجام‌شناسی و تکنولوژی و غایت‌شناسیِ ویژۀ خود را دارد. بازشناسی گوهر امر سیاسی از راهرو بازنمایی روش‌مندِ کهن‌متن‌های زبان‌وادب پارسی، می‌تواند سرشت امر سیاسی (the political) را در فراخنای تاریخ ایران، نشان دهد. متن‌های کلاسیکِ زبان‌وادب پارسی، بخشی از بارزه‌های تاریخِ درازآهنگِ ایران‌زمین است‌که بازخوانیِ روش‌مند آن، می‌تواند نشان دهد که درون‌مایه‌های یک تاریخ/تمدن، چگونه امور اجتماعی -و در این نوشتار، امر سیاسی- را بازتاب می‌داده و چگونه، سیاست را فهم می‌کرده‌اند. پاسخ به چنین پرسشی، در حقیقت، از چرایی و چیستیِ نگرشِ معناشناسانۀ واضعان و حاملان اندیشۀ یک تاریخ، به امر سیاسی نیز، حکایت می‌کند؛ زیرا، نشان‌دهندۀ آن است‌که درون‌مایه‌های فرهنگی یک تمدن (با گسترۀ جغرافیایی مشخص) نسبت به پدیدار سیاست، چه شناختی دارند و برای امر سیاسی، چه خصلت‌ها و کاراکترهایی را برشماری می‌کنند. متن‌های کهن (کلاسیک)، نمودی از جنبۀ نظری سیاست است. فهمِ سیاست به‌معنای کنش‌های معطوف به قدرت، می‌تواند در دو عرصۀ نظری و عملی، آشکار گردد. نوشتارِ پیشِ‌رو، ویژۀ بازنمایی گوهر امر سیاسی در کهنْ‌متنِ سیاست‌نامۀ خواجه نظام‌الملک است و به جنبۀ نظری سیاست، معطوف است. نگارندۀ نوشتار، برنامِ (عنوانِ) نظامِ مُلکی را، به‌پاسِ بزرگ‌داشتِ خواجه‌ نظام‌الملک، برساخته و به‌جای نظریۀ گوهر، به‌کار بسته است.