بررسی اندیشۀ سیاسی خواجه نظام‌الملک طوسی در پرتو الگوی نظری اسپریگنز

این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که منطق درونی اندیشۀ سیاسی خواجه نظام‌الملک در قالب الگوی نظری اسپریگنز چیست؟ بر این اساس اهداف مطالعاتی این پژوهش ناظر بر فهم منطق درونی اندیشۀ سیاسی خواجه نظام‌الملک قرار گرفت. با توجه به الگوی توماس اسپریگنز در تحلیل نظریه‌های سیاسی، روش جستاری وی به‌عنوان چارچوب نظری مورد استفاده قرار گرفت. نتایج بررسی سیاست‌نامه و اندیشۀ سیاسی خواجه حکایت از آن دارد که مشکل و بحران اساسی در نظر خواجه عدم آشنایی ترکان با فن حکومت و مدیریت جامعه و آنچه او بددینی می‌خواند می‌باشد. خواجه علل و ریشه‌های مشکل را سنت قبیلگی ترکمانان سلجوقی و عدم‌آشنایی با فن حکومت می‌داند. ازعلل دیگر به رواج آراء باطنی، قرمطی، اسماعیلیان و آنچه او بدمذهبی می‌داند می‌توان اشاره نمود. درمان از نظر خواجه تشکیل حکومتی مطلقه و عادل است که بر پایۀ مذهب پاکیزۀ اهل‌سنت شکل گیرد. عدم به‌کارگیری بدمذهبان در حکومت و تاسیس نظامیه‌ها بخشی دیگر از درمان خواجه در مواجهه با مشکل و بحران است. آرمان خواجه در این مهم ترکیبی از سنت حکومتی ایران باستان و دورۀ اسلامی است.